Rusya-Ukrayna Savaşının Tarihsel Arka Planı Tam Olarak Nereden Başlıyor?
24 şubat 2022 ukrayna rusya savaşını herkesin anlayabileceği bir dilde ve sadelikte tarihsel süreciyle birlikte özetleyeceğim.
öncelikle şunu söyleyeyim: ruslar, ukrayna'yı ayrı bir millet olarak görmüyor. onların rus olduğunu savunuyor.
gerçekten böyle mi?
aslında gerçekten benzer kökenlerden geliyorlar. fakat ukraynalıların kendi dili, kültürü ve ulusal bilinçleri var. örneğin kazak'lar da biz türklerle aynı kökenden geliyor. ama farklılar. kültürleri başka; yaşayışları başka. ukraynalılar ve ruslar da böyle.
s.s.c.b dağıldıktan sonra s.s.c.b'yi oluşturan devletlerden biri olan ukrayna bağımsızlığını ilan etti. tabii bu bağımsızlık ilanı resmen olsa da, fiili olarak karşılığını bulmadı. ukrayna, bazen rusya'nın etkisinde bazen de avrupa ve abd'nin etkisinde kaldı. iki makas arasına sıkışıp kaldı. bunun çok net nedenlerinden biri demografik yapı.
ukrayna'nın doğusunda yoğun bir rus nüfusu var. luhansk ve donetsk'te (donbas dediğimiz bölge) bu rus nüfusu ezici bir çoğunluğa sahip. ayrıca bu rus nüfusu politik ve dinamik. yani ülke siyasetine her an etki edebilecek bir yapıda.
ukrayna'nın batısı ise ukrayna milliyetçilerinin ve dolayısıyla abd ve ab yanlılarının yaşadığı bölgelerden oluşuyor.
bu demografik yapının böyle keskin bir şekilde bölünmesi ukrayna siyasetine de yansıdı
ilk başkandan bugünkü başkana kadar ukrayna'nın tüm başkanları ya batıcı ya da rusçu oldu.
ukrayna'nın ilk devlet başkanı olan olan kuçma katıksız bir rus yanlısıydı. 1997'de rusya'nın devlet başkanı boris yeltsin ile 20 yıllığına dostluk anlaşması imzâladı. fakat kuçma, ukrayna'nın batısındakilere göre hırsızdı. ayrıca ülkeyi ruslara satıyordu. doğudaki ukrayna vatandaşı ruslar ise kuçma'dan çok memnundu... ukrayna'nın batısında 2001'de kuçma karşıtı eylemler başladı. 2004'te seçime gidildi. seçim dediysem ukrayna halkının karşısına yine iki seçenek çıkartıldı: ya rusya ya da abd ve ab!
rusya'yı temsil eden başkan kuçma'nın samimi bürokrat dostu yanukoviç'ti. abd ve ab'yi temsil eden başkan ise yuşçenko'ydu. 2004'teki seçimleri yanukoviç kazandı fakat seçimler tekrarlandı. yuşçenko, seçimlere hile karıştığını söylüyordu. seçimin tekrarlanması için yuşçenko kendi kitlesini turuncu bayraklarla meydanlara çağırdı. tekrarlanan seçimleri yuşçenko kazandı. bu yüzden bu sürece "turuncu devrim" denilir.
ne var ki, yuşçenko da dertlere derman olamadı
o da ülkeyi abd ve ab'ye teslim ederken kendi yandaşlarını zengin etti. ülkede ekonomik kriz baş gösterdi. 2010'daki seçimlerde tahmin edebileceğiniz gibi yönetme sırası rusçu başkanlardan birine gelmişti. 2010'daki seçimleri yanukoviç kazandı. (paslaşan futbolcular gibi.)
yine tahmin edebileceğiniz üzere bu defa ukrayna'nın batısındaki milliyetçi unsurlar, abd ve ab'nin de "gazlamasıyla" eylemlere başladı. 2013'te euromeydan'da yüz binler toplandı. yanukoviç başta taviz vermedi. polisi, eylemcilerin üzerine saldı; fakat kitle çok büyük ve dinamikti. yanukoviç rusya'ya kaçtı.
ukrayna'daki rus ayrılıkçılar bu süreci bir fırsat olarak gördü. öncelikle ukrayna'nın güneyindeki en stratejik liman kenti olan kırım'da rus ayrılıkçılar isyan başlattı. putin de fırsattan istifade kırım'ı rusya'ya bağladı. ukrayna ordusu direnemedi.
sonraki adım donetsk ve luhansk (donbass) bölgelerinde başlayan isyanlar oldu. rus ayrılıkçılar bu bölgelerde ayaklandı. donbass'ın büyük bölümünü ukrayna'dan koparttılar. hatta kopmak ne kelime! luhansk ve donetsk birleşti ve neo-rusya anlamına gelen novorossiya cumhuriyeti kuruldu. rus ayrılıkçılara putin, ciddi miktarda savaş ekipmanı desteğinde bulundu.
ukrayna'da yanukoviç'ten sonra başkan olan abd ve ab'ci başkan poroşenko bu oldu bittiye razı olmadı ve ukrayna ordusu'nu donbass'a gönderdi. çok ciddi çatışmalar yaşandı. fakat sırtını rusya'ya yaslayan ayrılıkçılar ukrayna ordusu'na ciddi kayıplar verdirdi.
sonuçta donbass'ın bir kısmı ukrayna'dan kopmuş oldu
belarus'taki minsk kentinde bir araya gelen taraflar, ateşkes ilan etti.
şu anda iki taraf da birbirini minsk anlaşması'na uymamakla suçluyor. fakat sürecin tekrar harlanmasının asıl nedeni şu: ukrayna, arkasındaki abd ve ab desteği ile zengin doğal kaynaklara sahip olan donbas'ı geri almak istiyor. (ukrayna donbas'ın tamamını kaybetmiş değil fakat kaybettiği yerler son derece stratejik alanlar.)
putin ise donbas'ın geri kalanını alarak "arka bahçesi" olarak gördüğü ukrayna'ya abd ve ab'nin yerleşmesine engel olmak istiyor. ukrayna'ya abd'nin yerleşmesi demek batı ucundan çevrelenmiş olan rusya'nın güney'den de elinin kolunun bağlanması anlamına gelecek.
an itibarıyla savaş resmen başladı. putin, sınırlı bir hedef olarak donbas'ın tamamını almak istiyor. "ukrayna'nın tamamı ile işimiz yok" diyor. bekleyip göreceğiz, bakalım neler olacak...