özellikle playstation ile birlikte oyun dünyası, sinema ile boy ölçüşebilecek bir güce kavuşmak üzere. yönetmenler adeta video oyunlarından sinema uyarlamaları için yarış halinde. 90'lı yıllarda bu tarz projeler için yönetmen bulunamazken artık ünlü yapımcılar, şirketler popüler oyunların peşinde. 80'li yıllarda video oyunları, hollywood’un ikonlarını kopyalar, ünlü gişe filmlerinin oyunlarını yaparken bugün durum tam tersi. hatta guillermo del toro gibi önemli yönetmenler artık herkesin ismini ezberlediği hideo kojima ile birlikte oyun (demo, p.t. silent hills) yapabiliyor. hbo ve chernobil ekibi (craig mazin) last of us dizisi için çalışmalarına başladı bile. kitapları, eski yapımları sömüren hollywood için artık video oyunları bulunmaz bir nimet.

peki 1994 senesinde sony, playstation konsolunu piyasaya sürdüğünde böyle popüler olacağını bilebilir miydik? popüler kültür adına psx, yeni bir sanat hareket alanı sunuyor diyebiliriz. video art çalışması yapan birçok sanatçı bu oyun ikonlarını kullanıyor.

60'lar, 70'ler ve 80'lerdeki video oyunları, konsollar konuyu uzatacağı için sadece playstation dünyası üzerine yazacağım. playstation konsolunda önemli firmaları ve oyunları sanat tarihindeki hangi akıma karşılık gelirdi? video oyunlarının yeniden doğuşu olarak kabul edebileceğimiz psx, firmaları ile beraber resim sanat tarihi üzerinden karşılaştırmak gerekirse.

rönesans ve capcom

atari salonlarının en bilinen ve sevilen oyunlarından cadillacs and dinosaurs (mustafa :), the punisher ve final fight (haggar) gibi klasikleri ortaya çıkaran capcom firması, street fighter 2 gibi efsaneleriyle kollu atarilerin vazgeçilmezi olmuştu.

ilk olarak playstation'a çıkan resident evil ise tabir-i caise oyun dünyasının leonardo da vinci'si haline geldi. oyunlarının peşini filmleri, animasyonları ve netflix dizileri takip etti. survivor horror türünde resident evil, sabit kamera açısı ile rönesans tablolarını andıran bir estetiğe yönelmiş ve bu sabit kamera açısı ile öncü olmuştur (parasite eve serisi gibi birçok oyun bu sistemi kullanmıştır).

resident evil 1 ve resident evil 2 hem kamera açıları hem de senaryosu, hikaye anlatımı olarak bir kült mertebesine ulaşırken, resident evil 4, oynanış olarak büyük bir devrim yarattı. resident evil 7 ve resident evil 8 halen oyunseverlerin vazgeçemediği yapımlardan. dino crisis ve devil may cry gibi hitlere de imza atan firma, düzlemsel mekanları, eşsiz perspektif yapısı ve klasik heykelleri, mekan, dış mekan oluşturması açısından capcom, oyun dünyasının yeniden uyanışı, eski oyunların izinden giden onları değerlendiren bir oyun firmasıdır diyebiliriz.

capcom oyunlarında mekan, asıl kahramandır diyebiliriz. resident evil ya da dino crisis gibi oyunlarda bir adaya, malikaneye ya da polis karakoluna sıkışmış karakterler kurtulmaya çalışır. aynı yerde saatlerimiz geçer ve korkuyu veren bu sıkışık alanlardır. bu sebeple kapalı kompozisyon etkisini görebiliriz. çizgisel bir tarz söz konusudur.

barok ve konami

castlevania, aliens ve contra gibi gibi capcom'a nazaran daha farklı bir perspektiften ve kendine özgü görselleri ile oyunlar üreten konami, yine atari salonları ve ev atari sistemleri içinde yaşı yetenlerin çoğunun oyunlarını oynadığı hit oyunlar ile büyümeye devam etti.

winning eleven, pes ve pro evolution gibi farklı isimlerle bize japoncayı sevdiren firma, tıpkı capcom gibi efsaneleri ortaya çıkarmaya başlamıştır.

firma, asıl gücünü, metal gear solid ve silent hill gibi efsane serileriyle oyunseverler için vazgeçilmez olmuştur. konami firması capcom gibi belirgin hatlar, keskin çizgiler yerine daha çok puslu, net olmayan lekesel açık kompozisyonlara, monokrom renklere ağırlık vermiştir. dikkat edin psx için çıkan oyunlarında yüzler hiç belirgin değildir. korkunç olanın, barok resimlerdeki gibi çiğ renklerle (kırmızının kullanımı) yansıtıldığı bu oyunlar, caravaggio, velasquez veya rubens gibi sanatçıların resimlerini andırır. gerek karakterleri, gerekse ışıklandırma ve alt-metinde mitolojik öykülerin anlatımlarına (kurban etme, tanrı ve paganizm) yer verir. firma, barok dönemi temsil eder. grotesk bedenleri, kopan uzuvlar, kanlı yapısı ve gotik imgeleri ile konami eşittir barok dönem diyebilirim.

rokoko ve eidos interactive & square enix

şatafatın, süslemenin ve daha çok eğlencenin ön planda olduğu bu oyunlar, capcom ya da konami oyunları gibi kasvetli, korkunç yapımlar yerine daha çok renkli, canlı manzaralar sunar. anime çizimlerinin olduğu final fantasy ve life is strange gibi oyunlar kendine has, mükemmeliyetçi, kusursuzluğu arayan bir tarzdır diyebiliriz. square, japon sanatsal anlayışından izler süren oyunlar sunar. sonradan birleşeceği eidos firması ise hitman ve tomb raider gibi hit oyunları, mekanla karakterin özdeşleştiği, tomb raider olarak ele alacak olursak doğayı ve şatafatı önplana çıkarmasa da ilerde bu tarzda bu türde oyunlarla karşımıza çıkar. squaresoft ya da enix, rokoko gibi zenginliği, gücü, zarafeti sunması, square firmasının gerçekliğe çok yakın büyük bütçeler harcanan sanat eserlerini akla getirir. neon renklerin, canlı renklerin kullanıldığı final fantasy gibi oyunlarda kan neredeyse hiç akmaz.

neo klasik ve naughty dog

naughty dog, atarinin doğasın sadık kalan, onun saf doğasının izinden giden bir firmadır. önceleri platform oyunları ile 90'larda oyun dünyasına adım atan firma, playstation 2, 3 ve 4 ile  uncharted ve the last of us gibi jacques-louis david'in tabloları ile karşılaştırabileceğimiz bu oyunlar, karakterler, sinemanın izinden de gitmiştir. tıpkı sanatın gücünü göstermeye çalışan ressamlar gibi firma da oyun motorunun tüm nimetlerinden faydalanıp sinematik bir oyun deneyimi sunar. kahramanlığın sunumu açısından naughty dog atarinin saf doğasına sadık kalan, eski yapımların izinden sağlam adımlarla giden bir firmadır. projelerinde uzun zamanlar ayırır, her sene oyun çıkarmaz. resmî ilmek ilmek işleyen sanatçılar gibidir. gibi gerçek klasiklere imza atmıştır. hayatta kalma, oyun anında silah ve gereç yapma gibi yenilikler getiren last of us, çoğu oyun eleştirmenine göre video oyun dünyasının gücünü gösteren ev önemli örnektir. tomb raider’ın izinden giden ama bunu daha realist bir düşman ordusuyla yapan uncharted serisi, süslemeye, şatafata tepki olarak daha çok gerçekçi, hayatın içinden karakterlerle bunu gerçekleştirir. ancak bunu yaparken, kendi kahramanlarını, ikonlarını da ortaya çıkartır.

romantizm ve from software

hayal gücünün, romantik imgelerin, orta çağ dünyasının hülyalarında gezinen dark souls ve bloodborne gibi yapımlar, caspar david friedrich, arnold böcklin ve henry fuseli'nin manzaralarının ve canavarlarının hareketli yansımalarını video oyunları olarak referans alır. gerçekliği reddeden, viktoryen, derebeylik ya da orta çağ dünyasını anlatan from software, souls like adı altında yeni bir türü de beraberinde getirmiştir. kasvetli bilinmeyen yerlere yolculuklar adeta caspar david friedrich tablolarını ya da böcklin’in ölüler adasını anımsatır. goya’nın gravürlerindeki ya da kara resimlerindeki grotesk figürler, piranesi’nin baskılarındaki mekanlar veya fuseli’nin şatodaki korkutucu çizimleri gibi orta çağ karanlığına özgü bütün bu hayal gücüne dayanan işler from software tarafından referans olarak kullanılır. doğa karşısında insanın çaresizliği, devasa mekanlar arasında kaybolan ana karakterimiz de mevcuttur.

sembolizm ve sie japan studio

ico, shadow of the colossus ve the last guardian gibi ölümsüz eserlere imza atan stüdyo, mistik dünyası, masalımsı anlatımları ile kendine özgü ve benzersiz bir marka. odilon redon çalışmalarındaki sevimlilikte ve ürperti verecek naiflikte aynı zamanda izleyeni sarsacak çizimleri ile sie japan studio takip etmekten büyük keyif aldığım bir firma. gerçek olamayacak görünüşte sevimli ama kasvetli, şatolar; korkutucu ne olduğu belirsiz bossları ile aslında sie japan, from software ile benzerlik gösterir. ancak ico ve last guardian gibi oyunlar özünde can yoldaşı ile çıkılan dostluğu, fedakarlığı ön plana çıkartır bu bağlamda da from software’in yalnız karekterinden ayrışır. sembolist yapısıyla da japon mitolojisine sırtını dayayan firma, üstü kapalı, hikayeyi tam manasıyla anlatmayan, diyalogsuz bir öykü anlatma yolunu seçer. bu açıdan, semboller çok ama çok önemlidir.

izlenimcilik ve rockstar games

manzaranın, mekanın kısacası koskoca kasabaların, şehirlerin sabah-akşamüstü ve gece manzaralarının renksel şölen sunduğu rockstar games, empresyonist tabloları anımsatıyor. artık renkler ve manzara yani şehir tüm modernitesi ile ön planda. red dead 2 oyununda yeni kurulan şehri sarımtrak renkleri ile hatırlayın. gece ise apayrı renklerle karşımıza çıkar şehir. diğer oyunlardan farklı olarak bürütün bir kasaba, kırsal ya da şehir günün saatlerine ya da mevsimlerine göre renkten renge girer. figür ise önemsiz, bir leke olarak kalacaktır.

modernizm ve quantic dream

heavy rain, beyond two souls ve detroit become human gibi oyunlar sunan firma, diğer oyunlar için yeni bir deneyim imkanı sunarken, 20. yy sanat akımları gibi deneysel, kavramsal çalışmalar açısından bir harita çizmektedir.

989 studios games (syphon filter), gt interactive software (driver), namco (tekken 3), santa monica studio (god of war) ve guerrilla games (horizon zero dawn) ve ubisoft (assassin's creed serisi), sanat tarihinde yerini alacak diğer firmalar olarak oyun dünyasını ve sanat anlayışını değiştiren diğer yapımlar olmuştur.

bu oyunlar sayesinde, playstation 5. konsolunu çıkartmış ve devam oyunları ile 1994 senesinden beri efsane haline gelecek oyunları, karakterleri hayali şehirleri (racoon city, silent hill vb.) bizlerle tanıştırmıştır. eski yapımların devamı geldiği gibi horizon zero dawn ya da bloodborne gibi yeni efsanelerin de yolunu açmıştır. bazı oyunlar seri resimler, triptikler gibi bazı oyunlar ise benzeri olmayan biricik/tek olarak piyasaya çıkmış ilerde sanat eseri kategorisinde yer alacaktır.

Video Oyunları Sanat Eseri Sayılabilir mi?