Satrançta Ustalaşmak İsteyenlere İleri Seviye Taktik ve Pratik Önerileri
jose raul capablanca'nın satrancın esasları isimli kitabını tahta önünüzde olacak şekilde okuyarak başlıyorsunuz
bu kitaba yaklaşık 1 ay ayırıyorsunuz. roman gibi okumuyorsunuz öyle. kitapta yazan her şeyi tahtada oynuyorsunuz, kitabı kenara bırakıp düşünüyorsunuz. anlayarak okuyorsunuz. 1 ayın sonunda artık taşların ideal konumlarındaki değerlerini biliyorsunuz, bazı temel açılış prensipleri konusunda fikriniz var, oyun sonuna avantajlı girebilmek için oyun ortasında hangi temel prensipleri izlemeniz gerektiği konusunda bazı fikirleriniz var.
artık bir yandan oynamaya bir yandan da çalışmaya başlıyorsunuz.
oyunlarınızı her bir oyuncu için toplam süre minimum 30 dakika olacak şekilde oynuyorsunuz. bundan fazlası henüz gerekli değil. henüz daha fazla düşünebilecek kapasitede değilsiniz zaten. bundan fazlası şu aşamada zaman kaybı.
hala kaybediyorsunuz, evet.
açılış prensiplerine uymaya çalışıyorsunuz, mümkün olduğunca merkezi kontrol etmeye çalışıyorsunuz, aynı taşı birden fazla kez hareket ettirmemeye çalışıyorsunuz, taşlarınızı mümkün olduğunca az hamlede oyuna dahil etmeye çalışıyorsunuz ama nasıl oluyorsa oluyor, rakip şah çekip ardından kalenizi alıyor. sonra filleri ve vezirleri değişiyor. fazla kalesiyle atınızı açmaza alıyor, sonra piyonlarınızı toplayıp, vezir çıkıp sizi yeniyor. sakin olun, daha çok yenisiniz, bunlar olacak, normal.
satrancın esaslarından sonra biraz oyun sonu çalışarak devam ediyorsunuz çalışmanıza
selim palavan ve sertaç dalkıran'ın satrançta piyon finalleri kitabını alıyorsunuz.
1 ay sadece piyon finalleri çalışıyorsunuz. hepi topu 100 sayfa bir kitap. ancak hakkını vererek bitirebilmeniz en iyi ihtimalle 1 ay. her gün en az 1 saat, haftada en az 10 saat çalıştığınızı varsayıyorum. yine aynı şekilde her gün en az 1 oyun oynamalısınız. oyun süreniz hala 30'ar dakika.
piyon finalleri kitabını bitirdiniz. artık temel amacınız oyunu mümkün olduğunca az materyal kayıpla (mümkünse kayıpsız veya belki materyal olarak önde olacak şekilde) oyun sonuna taşıyabilmek. materyal kaybı önleyebilmenin yolu çok dikkatli ve derin düşünebilmek. materyal kazancın yolu ise taktik.
taktik çalışmalarına başlıyorsunuz
ılgaz gümüştaş'ın 1-2-3 hamlede matlar kitabını alıp bitiyorsunuz önce. maksimum 15 gün sürmeli.
ardından igor sukhin'in satranç kampı serisini (7 kitap) bitiriyorsunuz. buna da en fazla 1 ay ayırıyorsunuz. bu süreçte basit matlar, çok taşlı matlar, çeşitli mat temaları, temel oyun sonu temaları, bazı savunma ve saldırı taktiklerini pratik etmiş oluyorsunuz.
oynamaya devam ediyorsunuz bir yandan! artık yavaş yavaş 45 dakikalık, hatta mümkünse 45 dk + 30 saniye arttırma tempolu oyunlara geçiyorsunuz ve her gün en az 1 parti oynuyorsunuz! bilgisayarda bile oynuyor olsanız, mümkünse kağıt kalemi elinize alın ve hamlelerinizi yazın.
biliyorum, bilgisayar zaten yazıyor. ama siz alışkanlık kazanmak adına yapın bunu!
tek fark, artık oyunlarınızı analiz etmeye başlıyorsunuz! bir hocanız yoksa fritz, stockfish, rybka benzeri bir oyunla bilgisayarınıza analiz yaptırabilirsiniz. chessbase de yükleyin, lazım olacak.
bir yandan internetten de video izliyorsunuz. hayır be, ne pornosu, aklınız fikriniz orada. oyun anlatımları tabii ki! peki kimlerin oyunu?
şu aşamada paul morphy, adolf anderssen oyunları işinizi görür. bir oyuncu olarak satrançtaki ilerleyişiniz, satrancın tarihsel ilerleyişini de içermeli ki gelişimin ne şekilde yaşandığını yaşayarak tecrübe edin. paul morphy'nin gelişim stratejisini, adolf anderssen'in kombinezon yeteneğini izleyin ve öğrenin.
sonra ct-art 4.0 yüklüyorsunuz bilgisayarınıza. 1200 civarı soru var program içinde. michael de la maza'nın rapid chess improvement kitabında izlemenizi tavsiye ettiği metod son derece akıllıca. nedir bu metod?
oynayın!
imkanınız varsa gerçek taşlarla gerçek rakiplere karşı oynayın. yoksa, bilgisayara karşı veya internette gerçek kişilere karşı oynayabilirsiniz. ancak oynayacağınız kişiler hiçbir şekilde sizden 150'den fazla ratinge ve 50'den az ratinge sahip olmamalı. ratinginiz 1500 ise, 1450-1650 arası rakiplerle oynamalısınız. bu oyunlarınızın 2/3'ü sizden yüksek ratingli oyunculara karşı, 1/3'ü de sizden düşük ratingli oyunculara karşı olmalı ki ne sürekli kaybedip motivasyonunuzu yok edin, ne de size hiçbir faydası olmayacak kadar kolay rakipleri yenmiş olun sürekli. ve en önemli nokta, oynadığınız bütün oyunları analiz etmeli, mümkünse çıktı almalı ve hatanızı hamle olarak değil fikir olarak not düşmelisiniz.
örneğin: "kendi yapacağım planı düşünürken rakibimin yapabileceklerini düşünmedim!", "varyant hesaplarken yeterince derine inemedim!", "zamanı iyi kullanamadığımdan zaman sıkışmasına girip blunder yaptım", "konumu yanlış değerlendirdim ve rakibimin, atağımı kesebileceği hamlesini göremedim" gibi. elbette hamle olarak da hatalı hamlelerinizi değerlendirmelisiniz. bunu yaparken rakibinizin hatalı hamlelerini değerlendirmeniz şart değil ancak bir istatistiki veri elde etmek adına, onun da analizini fritz benzeri bir programa yaptırabilirseniz, hangi rating aralığında ne tip hataların yapıldığını gözlemleyebilirsiniz.
vision drill yapın!
- 2 dakika boyunca gözlerinizi kapatıp, bir kare söyleyip, rengini söyleyin.
- 3 dakika boyunca boş tahtanın herhangi bir karesine bir beyaz at, herhangi bir diğer karesine bir siyah piyon koyup, minimum kaç hamlede o piyonun yenilebileceğini söyleyin.
- 5 dakika boyunca piyon sayısını her problemde arttırarak aynı çalışmayı yapın. atınız piyonların ayağına değmeden hedef piyonunuzu minimum hamlede almaya çalışın. piyonların bazıları birbirini, bazıları da çeşitli kareleri tutsun.
- 3 dakika siyah şah ve siyah kaleyi rastgele karelere koyun ve diğer elinizde tuttuğunuz atı, maksimum hızla beynel çekebilecek (şah-kale çekebilecek) bir kareye koyun. böyle bir kare yok ise geçin.
- 2 dakika siyah şah ve siyah kaleyi rastgele karelere koyun ve diğer elinizde tuttuğunuz veziri, maksimum hızla çifte vuruş veya şiş yapabilecek bir kareye koyun. böyle bir kare yok ise geçin.
ct-art kullanımını ise şu şekilde sürdürüyorsunuz:
7 turluk bir çalışma sistemi oluşturacaksınız. ct-art programındaki 1200 küsür problemi (kitabında bu sayıyı 1209 olarak vermiş) 7 tur çözeceksiniz. bunu da şöyle sistemlemiş:
1. tur: 64 gün sürüyor
ilk hafta 233 problem. günde ortalama 33.3 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 233
ikinci hafta 203 problem. günde ortalama 29 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 436
üçüncü hafta 174 problem. günde 24.9 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 610
dördüncü hafta 145 problem. günde ortalama 20.7 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 755
beşinci hafta 117 problem. günde ortalama 16.7 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 872
altıncı hafta 110 problem. günde ortalama 15.7 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 982
yedinci hafta 93 problem. günde ortalama 13.3 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1075
sekizinci hafta 76 problem. günde ortalama 10.9 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1151
dokuzuncu hafta 58 problem. günde ortalama 7.3 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1209
ve ct-art'ın ilk turunu bitirdiniz. ilk tur 64 gün sürdü. her bitirdiğiniz turdan sonra 2 gün ara verip dinlenebilirsiniz.
peki sorulara ne kadar zaman ayıracaksınız?
öncelikle şunu belirtmek gerekiyor. ratinginizin kaç olduğunu düşünüyorsanız, sorunun ratingi, sizin ratinginizden 500 rating veya daha fazla ise, verebileceğiniz maksimum süre 12 dakika. sorunun ratingi ile sizin ratinginiz arasında 500'den daha az fark var ise, o soruya harcamanız gereken süre en fazla 10 dakika.
bu süre yalnızca ilk turun süreleri. ikinci tura geçtiğinizde, ilk turdaki sürelerinizi 2'ye bölüyorsunuz. yani bir soruya verebileceğiniz maksimum süre, 500+ rating farkı var ise 6 dakikaya iniyor. 10 dakika ayırmış olduğunuz soruya artık en fazla 5 dakika ayırmanız gerekiyor. bulamıyorsanız o soruyu geçiyorsunuz.
üçüncü tura geldiğinizde süreleri tekrar yarıya indiriyorsunuz.
nihayet 7. tura geldiğinizde, soru başına 30 saniye gibi bir süreniz oluyor. ancak o zamana kadar aynı soruyu 6 defa çözmüş olacağınızdan, 30 saniyelik bir düşünme ile bunu hatırlamanız olası. bir de düzenli çalışıyorsanız zaten tüm taktik temalar hafızanıza kazınacak.
gelelim 2. tura.
2. tur: 32 gün sürüyor
ilk hafta 436 problem. günde ortalama 62.3 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 436
ikinci hafta 320 problem. günde ortalama 45. 7 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 756
üçüncü hafta 227 problem. günde ortalama 32.4 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 983
dördüncü hafta 168 problem. günde ortalama 24 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1151
beşinci hafta 58 problem. günde ortalama 8.3 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1209
ve ct-art'ın ikinci turunu da bitirdiniz. 2 gün daha dinleniyorsunuz.
3. tur 16 gün sürüyor
ilk hafta 756 problem. günde ortalama 108 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 756
ikinci hafta 395 problem. günde ortalama 56.4 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1151
üçüncü hafta 58 problem. günde ortalama 8 probleme denk geliyor. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1209
üçüncü haftanın düşük görünmesi doğal. çünkü sadece 2 gün sürüyor.
yine 2 gün ara veriyorsunuz. ara verdiğiniz dönemde satranç çalışmamanız gerekiyor. ama oyun oynayabilirsiniz.
4. turdan itibaren artık haftaları yazmaya gerek yok
gün yazmak daha doğru. 8 gün sürüyor.
birinci gün 400 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 400
ikinci gün 301 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 701
üçüncü gün 188 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 889
dördüncü gün 126 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1015
beşinci gün 84 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1099
altıncı gün 55 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1154
yedinci gün 35 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1189
sekizinci gün 20 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1209
4. turu da bitiriyorsunuz ve tercihinize bağlı olarak 1 veya 2 gün dinleniyorsunuz.
5. tur 4 gün sürüyor
artık sorular her ne kadar 1200 tane olsa da, tanıdık gelmeye başlıyor ve artık daha hızlı çözüyorsunuz. o yüzden soru sayısının çok fazla olması gözünüzü korkutmamalı. hepsi daha önce defalarca kez çözümünü görmüş olduğunuz sorular.
birinci gün 470 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 470
ikinci gün 379 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 849
üçüncü gün 225 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1074
dördüncü gün 135 problem. şu ana kadar çözmüş olduğunuz toplam problem 1209
yine 1 veya 2 gün dinleniyorsunuz.
6. tur 2 gün sürüyor
birinci gün 809 problem, ikinci gün de 400 problem çözüyorsunuz.
haftasonuna veya bir şekilde bir tatil gününe denk getirmeniz, daha sağlıklı çalışabilmenizi sağlar.
son tura girmeden önce yine dinleniyorsunuz.
son tur 1 gün sürüyor ve bu 1 gün içinde 1209 sorunun tamamını çözüyorsunuz.
7 tur bittikten sonra artık siz bir taktik canavarısınız. tek eksiğiniz oyun tecrübesi.
bence artık turnuvalara da katılmanız gerekiyor. sadece internet üzerinden veya sadece bilgisayara karşı oynamak yeterli değil. gerçek insanlara karşı, gerçek taşlarla, taşlara dokunarak, saate basarak, notasyon tutarak oynamanız, turnuva atmosferini solumanız önemli. türkiye satranç federasyonu'ndan lisans çıkarıyorsunuz, sezonluk vizenizi de yaptırıyorsunuz. yaşadığınız şehirde mutlaka turnuvalar düzenleniyordur zaman zaman. fırsat buldukça turnuvalara katılıyorsunuz.
bu aşamadan sonra, çalışmanızı şu şekilde şekillendirmeniz gerekiyor
günde 5-10 dakika kadar "chess vision drill" (görüş çeşitleme olarak çevirebiliriz) yapmanız gerekiyor. bu sayede artık oyunlarda taktik bir hata gördüğünüzde, bir beynel, çatal, çifte vuruş, çifte tehdit, şiş, açmaz gördüğünüzde gözünüz keskinleşmiş olacağından bunu kaçırmayacaksınız.
ct-art'ı düzenli olarak ayda bir bitirmeniz gerekiyor. 3 ay daha bitirdikten sonra artık taktik ve kombinezon kitaplarından günde 20-25 taktik/kombinezon sorusu çözmeniz gerekiyor.
bitti mi? hayır bitmedi.
sadece artık taktikler konusunda iyi sayılırsınız. ama henüz çok iyi bir oyuncu değilsiniz. açılışlar konusunda henüz hiçbir şey yapmadık. oyun sonları konusunda da yalnızca piyon finalleri konusunda biraz fikrimiz var, hepsi bu.
tekrar oyun sonu çalışmalarına dönüyoruz
artık alet oyun sonları, kale oyun sonları gibi daha zor konuları çalışmamız gerekiyor.
selim palavan'ın satrançta kale finalleri kitabını alıp bitiriyorsunuz.
yasser seirawan'ın satrançta kazandıran oyun sonları kitabını alıp bitiriyorsunuz.
john nunn'ın oyun sonlarını anlamak kitabını alıp bitiriyorsunuz.
bir yandan oynamaya devam ediyorsunuz. artık oyunlarınızı en az 60 dk + 30 sn eklemeli tempoya çıkarmanız daha doğru. mümkünse 90 dk + 30 sn gibi bir tempo.
aron nimzowich'in benim sistemim adlı kitabını bitiriyorsunuz.
alexander kotov'un büyükusta gibi düşün kitabını bitiriyorsunuz.
joe gallagher'ın mata giden 365 yol isimli kombinezon kitabını alıp tüm soruları çözüyorsunuz.
david lemoir'ın satrançta temel fedalar kitabını bitiriyorsunuz.
steve giddins'in 50 öğretici satranç dersi kitabı da son derece öğretici. partiyi anlattıktan sonra çıkarılacak dersler bölümü gerçekten çok iyi.
diğer türkçe kaynaklar bu saydıklarım kadar faydalı sayılmaz. belki 5-6 tane daha faydalı kitap vardır türkçe olarak. artık biraz yabancı kaynaklardan da faydalanmamız gerekiyor. ingilizce biliyorsanız iyi. bunun yanı sıra rusça da biliyorsanız çok çok iyi. bilmiyorsanız da öğrenin! sene 2017!
dünya şampiyonlarının oyunlarını analiz etmek önemli
sadece dünya şampiyonlarının değil, şampiyon olamamış olsalar da satranç tarihinde yeri olan önemli oyuncuların oyunlarını analiz etmelisiniz.
analiz etmeniz gereken şampiyonları ve diğer önemli oyuncular, resmi bir şampiyonluk ünvanları olmamakla birlikte morphy ve anderssen'i bitirdiğinizi varsayarak lasker, capablanca, alekhine, botvinnik, tal, smyslov, petrosian, spassky, fischer, karpov, kasparov, reti, larsen, bronstein, gligoric, keres, korchnoi. biraz daha modern çağdan oyuncu incelemek isterseniz de zevkli olması bakımından shirov'u önerebilirim.
evet, bazı şampiyonları atladım, biliyorum. steinitz, euwe, kramnik, topalov, anand, carlsen. bence bunları siz de atlayabilirsiniz. reti'nin kale finalleri kadar öğretici olduklarını düşünmüyorum örneğin.
artık oyunlarınız kesinlikle 90 dk + 30 sn arttırmalı tempo şeklinde olmalı. her oyununuzu mutlaka analiz ediyor olmalısınız.
taktik çalışmasını asla aksatmamalısınız. sık sık vision drill yapmalısınız.
biraz yabancı kaynaklara geçelim
siegbert tarrasch'ın the game of chess kitabı ve eski dünya şampiyonu efsanevi mikhail tal'in 1960 yılında botvinnik ile olan ünvan maçının anlatıldığı tal-botvinnik, 1960 kitapları mutlaka okunması gereken eserler. ingilizce olarak bulabilirsiniz.
yuri averbakh'ın oyun sonu kitapları (şahmatnıye okonçaniya serisi) da harikadır. ancak ingilizce olarak bulmak biraz zor olabilir. internette epub şeklinde rusça olarak bulmanız daha kolay. zaten bu işe bu kadar kafa yorduktan sonra immortalchess'i keşfetmeniz sadece zaman meselesi.
yeter miktarda oyun sonu ve oyun ortası kitabı okuyup, yeterli miktarda taktik çalışması yapıp, yeterli miktarda oyun oynayıp, belli başlı bir açılış repertuarına sahip olacak kadar da açılış kitabı bitirip açılışları "anlar" hale geldikten sonra artık korkutucu bir satranç oyuncusu olabilirsiniz.
ustalık mı?
sevgili dostum, farkındayım, 2-3 senedir satranç oynuyorsun ve deli gibi çalışıyorsun. ancak hayır usta falan olmadın. usta olmak istiyorsan bu birkaç senelik çalışmanı artık ciddi bir şekle sokman gerekiyor. artık burayı okumayı bırak, paraya kıy ve kendine bir antrenör bul. antrenörün mümkünse ciddi turnuva tecrübeleri olan, ünvanlı bir oyuncu (ya da eski oyuncu) olsun. 2300 rating altında olmasın mümkünse.
gördünüz mü, satranç ne kadar da basitmiş!