psa, havayollarının daha çok bilet satmak için seksi hostesler tercih ettikleri bumbastik bir dönemde var olmuş bir havayolu şirketi. fotoğraflara bakarken insan, 'bu dönemler gerçekten yaşandı mı yoksa abartılı bir film sahnesi mi' diye düşünmeden edemiyor. jetgillerden fırlamış gibi duran tipler, aşırı mini giymiş hostesler...

uçaklarının üzerinde yazılı psa kısaltması ile yaklaşık 40 yıl havalimanlarında yer alan bu şirket biraz da mizah anlayışıyla biliniyormuş. kurucu ken friedkin sıklıkla hawaii tipi gömleklerle gezermiş ve pilotlarla hosteslerden yolcularla şakalaşmalarını istermiş. ilginç değil mi? şirketin sloganı, "the world's friendliest airline" (dünyanın en cana yakın/samimi havayolu) imiş ve her uçağın burnunu bir gülen surat olarak giydirmişler :)

beraberinde de "catch our smile" (gülüşümüzü yakala) sloganıyla da reklam kampanyaları yapıyorlarmış.

yoğun san diego uçuş takvimi ve (yukardaki reklamda da görülebilen) bilet fiyatlarında yaptıkları sürekli indirimler, askeri personelin psa'ya "fakir denizcinin havayolu" lakabını takmasına yol açmış.

psa, us airways tarafından satın alındıktan sonra dahi eski psa uçak bakım teknisyenleri gırgır olsun diye bazı usair uçaklarına gülen surat çizmeye devam etmişler. bela mısınız olum :)

şirketin ilk paragrafta bahsettiğim fantastik imajı da 1960'lı yıllarda ortaya çıkmış

şirket o yıllarda parlak renkli hostes üniformaları ve mini etekler ile bilinir olmuş; 1970'lerin başlarında da kısa şortlar moda olmuş.

psa'nın hosteslerinden biri olan marilyn tritt kurumda geçirdiği yıllarla ilgili bir kitap yazmış ve kitabın adı "long legs and short nights" (uzun bacaklar ve kısa geceler). hostes diyorum çünkü o yıllarda flight attendant, yani uçuş görevlisi/kabin memuru gibi tanımlamalar da yok. yalnızca stewardess diyorlar.

1969 yazında los angeles radyosunda ciddi ciddi yayınlanan psa reklam metnine bakın:

"...hostesleriyle ünlü havayolu şirketi psa şimdi yeni kızlar arıyor. evet.. sevimli turuncu bir mini elbiseyi doldurabilecek kızlar... gülümseyen ve bunda samimi olan kızlar... diğer insanlara el uzatan kızlar. şimdi, eğer bekarsanız, 18 ve 26 yaşları arasındaysanız, 1.53 - 1.61 cm boy aralığındaysanız, 47 ile 61 kilo arasındaysanız ve lise diplomanız varsa iyisi mi los angeles'teki uluslararası havayolu hostes departmanına salı ya da perşembe günü bir mülakat için gelin. psa çalışanlarına eşit fırsatlar tanır..."

yaş, cinsiyet, boy, kilo ve medeni durum hariç her konuda eşit şartlar tanıyorlarmış.

bu hafifmeşrep hostesler, yolcularla sürekli şakalaşmalar, abartılı hizmet ve görev aşkı firmaya sadık yolcular kazandırmış

hatta sandy daniels diye bir uçuş görevlisi sürekli uçan yolcuların yardımlarıyla değerli hostesler birliği'ni (precious stewardess association) kurmuş. bu sürekli uçan yolcular özellikle sabah uçuşlarında kabin ekibine lezzetli ikramlar getirirlermiş. karşılık olarak psa da değerli yolcular birliği'ni (precious passenger association) kurmuş ve samimi olduğu yolcularına sertifikalar ve bedava içkiler dağıtmış.

21 yıl psa'da hosteslik yapan diane hansen, la times'a verdiği röportajda, "bizim işimiz uçmayı eğlenceli hale getirmekti" demiş. hansen psa'ya 1967 yılında girdiğinde hosteslerin evlenmesi yasakmış. mesela aynı yıl united airlines şirketi işe alım reklamlarında hosteslere şöyle seslenmektedir: "evlilik güzeldir! ama önce dünyayı görmeniz gerekmez mi?"
diane hansen her uçuştan önce -evet her bir uçuştan önce- tartılmaları ve bacak kıllarının kontrol edilmesi, ağda yapmışlar mı yapmamışlar mı bakılması gerektiğini söylemiş.
"kabin ekibinin görüntüsü o kadar önemliydi ki genç bir hostes yalnızca fazladan bir kilo aldığı için bile kovulabilirdi. o zamanlar yolcuların size yiyecekmiş gibi bakması ya da erkek yolcuların çimdik atması işin sıradan parçalarıydı."

ama bunlara rağmen, kadının toplumdaki rolünün sadece evinin kadını ve anne olmak olduğu bir dönemde hosteslik yine de genç kızların hayalini süsleyen bir meslekmiş. her bir iş için en az 1000 kişilik başvuru oluyormuş. 1967'de yayımlanan ve sözlükte de hakkında güzel bilgiler bulunan coffee, tea or me? adlı kitapta kadınları çaresiz kurbanlar olarak göstermenin olayı çok basite indirgemek olacağı söyleniyormuş. bildiğiniz gibi tam da cinsel bağımsızlık hareketinin moda olduğu, hippi kültürünün patladığı yıllar.

pacific southwest airlines'ı tanıtacam diye geldim ama konu gittikçe gidiyor.

o yıllarda (60-70) diğer pek çok havayolu şirketi de uçuş görevlilerini yolculuk sırasında fantezi kurulacak kızlar olarak göstermek istemiş

mesela fly national. i'm cheryl. fly me (ben cheryl. uçur beni) adlı reklam sayfası bir hayli tantana koparmış. bunun i'm jo. fly me. i'm laura. fly me nonstop to miami ve i'm cheryl. millions of people flew me last year (ben cheryl. geçen yıl milyonlarca insan beni uçurdu) gibi versiyonları da var.

tabi kadınların uçuşlarda yolcu çekmek için seks objesi olarak kullanılmasına ciddi tepkiler de olmuş. mesela o dönem bu akıma kapılmayan havayolu şirketleri de varmış. delta air lines gibi. hatta bu firmalara dokundurarak, 'bizde kızlar podyumda yürümez, işlerini yaparlar' konulu reklam da yayınlamış.

yine de 1971 yılında kadınların bu reklamlarla aşağılandığını düşünen the national organization for women (now) (kadınlar için ulusal örgüt), hosteslerin seks objesi olarak kullanılmasını protesto etmek için pankartlarla sokağa çıkmış. özellikle de bu fly me reklamlarını yapan fly international'e yüklenmişler ve erkeklerin de bu reklamlarda kullanılmasını istemişler. cheryl. git kendini uçur.

yalnız bu sırada tüm bu tantananın ortasında kalan reklam kızı cheryl fioravanti (yukardaki fotoda sağda) pek de bu protestocularla aynı fikirde değilmiş. cheryl o sırada 22 yıldır hosteslik yapmaktaymış ve işinin her dakikasını seviyormuş. protestolar olunca şöyle bir yorum yapmış: "...korkarım bu kadınların özgürlüğü hareketine çok katılmıyorum. ev işlerinin paylaşılması gerektiğini sanmıyorum. mutfakta olmayı seviyorum ve gene'nin (kocası) faturaları ödemesini de seviyorum..."

maalesef onun bu konudaki yorumu kadın hakları protestocularının öfkesini daha da alevlendirmekten başka bir işe yaramamış.

ve 1970'lerin ortalarına doğru artık bu seks bombası hostes modasının da sonu gelmeye başlar

ama tek neden protestolar değil. protestolar ateşi yakmış olsalar da olaya benzin döken başka ekonomik faktörler başgösterir. örneğin 1970'lerin ortalarında uçakla yolculuk edenler artık sadece yetişkin erkekler değildir; kadınlar ve aileler de artık pazarda önemli bir yer tutmaya başlar. "ben cheryl, hadi uçur beni" gibi pazarlama anlayışları işinde gücünde kariyerinde olan kadınlar için ya da çocuklarıyla beraber seyahat eden anneler ve babalar için pek de işe yaramayacaktır. 1970'lerin ortaları geçildiğinde gökyüzü artık seçkin centilmenler kulübü değildir ve herkese açık hale gelmiştir.

bu seksi hostes modasının sonunun diğer bir nedeni de basitçe havayolu şirketlerinin batmakta oluşuymuş. çalışanlarla zayıf ilişkiler, inatçı yönetimler ve ağır borç yükleri. ayakta kalan firmalar da neredeyse her seviyede maliyetlerini düşürmeye başlamış. velhasıl, kokteyller, fiyakalı dekorlar ve halston tasarım üniformalar ile geçen havacılık günleri birden tarih olur. daha usturuplu kıyafetlerle reklamlar verilmeye başlanır ve buna uygun işleyiş de başlar. ama yine de 1970'lerde uçaklarda erkek hostes olacağının söylenmesi dünya genelinde büyük bir paniğe yol açabileceğinden hala tüm reklamlarda kadınlar kullanılmaktadır.

yaklaşık 15 sene süren bu seks bombası hostes modası çılgın bir bilimkurgu filme en çok yaklaştığımız dönem olabilir.

kathleen morgan barry 2007 yılında yazdığı "havacılıkta dişilik/kadınsılık" adlı kitabında şöyle diyor:

“...oldukça kinayeli bir şekilde, havayolları yolculardan, hostesler tarafından baştan çıkarılma ihtimalini düşünmelerini istedi... uçak yolculuğunun esas cezbedici yönünü bu olarak görmelerini istedi. 1970'lerin başında yolcuları cinsel fanteziye davet etme, en görünür ve en temel havayolu pazarlama planlaması haline geldi. 1960'lar ve 1970'lerin başlarında hosteslerin cinsel cazibesi önemli olmasına önemliydi ve en basit haliyle yolcuların uçak yolculuğunda içgüdüsel bir keyif almaları içindi ama esas amaç çok bariz şekilde cinsel provokasyon ile yolcuların heyecanını zirveye çıkarmaktı..."

hadi bitirelim. psa 1988 yılında us air ways tarafından satın alınınca hostesler de artık uçuş görevlileri olur. yine de yukarda röportajından alıntılar yaptığım eski çalışan bayan hansen o dönemlerden özlediği büyük bir şey olduğunu da söylemeden edememiş. "en büyük fark, o zamanlar bizi çok takdir ederlerdi ve saygı duyarlardı. o minicik kostümleri giymemize, takma kirpikler takmamıza rağmen yolculardan bir şey yapmalarını istediğimizde, yaparlardı."

batıdaki bu 10-15 yıllık hostes fantezisi ve sonrasındaki tepkilerin ve pazarlama yöntemlerinin gümbürtüsü buralara kadar da gelmiş olacak ki 1974 yılında bizim türk hava yolları da hosteslerin kıyafetlerinde değişikliğe gitmiş.

hostesler uzun etek giyecek

kaynaklar:
wikipedia (yasaklı...)
https://flashbak.com/…esses-of-the-1960s-70s-28575/
https://www.nzherald.co.nz/…_id=7&objectid=11908628

Pilot Koltukları Neden Koyun Postu Kaplıdır?