startup bir iş modelidir. sizin bir iş için yaptığınız girişime verilen addır. özellikle yeni girişimleri için bu isim dünya üzerinde fazlasıyla kullanılıyor. benim uzmanlığım teknolojiler olduğu için ben konuda önerilerimi listeleyeceğim. başlamadan söyleyeyim uzun bir yazı olacak ve tamamen kendi deneyimlerimi aktaracağım.

"abii bir fikrim var. bunu yapalım varya kasıp kavururuz." bu cümle size tanıdık gelmiştir. öncelikle inanın bana dünya üzerinde bir dolu kişinin fikri var. bunların bir çoğu yapılmaya çalışılmış ama başarılı olmamış işler oluyor.

sina afra o zamanlar markafoni'deydi sanırım. "günde 10 tane startup fikri mail alıyorum. bunların 2 sine bakıp. yalnızca birine cevap veriyorum." diyor. yani fikir aşamasında birisinin size yatırımcı olması biraz hayal gibi geliyor.

facebook varken birisi gelip twitter mantığını anlatsaydı. birçokları "neden insanlar kısıtlansın ki ? bu yapabildiklerin hepsi facebook'da da var." derdi. bu vizyonsuzluk örneği değil. projelerin fikrinin konseptleştirilmesini ve sunumunun başarılı olmasıyla ilgili. o yüzden bir projeye bakarken bir çok açıdan sınamak lazım.

fikir aşaması

benim düşünceme göre fikir yalnızca para etmez. aynı zamanda iyi bir yol haritası gerekiyor.

bir şirkette cto'luk yaptığımdan dolayı çok fazla mail alıyorum. şöyle bir fikrimiz var. eksik yönlerini söyleyip cevapladığımda cebinden yeni bir fikir çıkarıp o zaman buna bir bakın diyor. :) bu aşamadan sonra ciddiye alınmanız mümkün değil.

fikrinizin daha önce yapılıp yapılmadığını araştırmanız gerekiyor. 

yani projenizin özellik listesinde neler var ? x,y,z bunlar farklı şekilde farklı yerlerde kullanılıyor mu ? bir arkadaşımın aracılığla bir endüstri mühendisi 2 senedir çalıştığı fikrini söylediğinde 5 dakikalik bir research aşamasından sonra fikrin yapılmış halini gösterdim. sanırım bu research işini en iyi seo uzmanları yapıyor. onlardan destek alabilirsiniz.

tamam fikriniz yapılmamış. bu iyi haber. hadi şimdi projenizin potansiyel kullanıcılarını düşünelim. 

kaç kişiler, kimler oluşturuyor, yaptığınız iş hukuksal mı ? yada bir yaptırım söz konusu olur mu ?, rekabet edeceğiniz diğer firmalar kimler ? ... bu çok uzun sorular grubuna cevap verin. projenin roadmap'ini çıkarmıyoruz. şu an sadece projemizi yapmalımıyız sorusuna kendimizi ikna ediyoruz.

fikriniz iyiyse güveniyorsanız fikrinizi şekillendirmeye başlayın. 

hangi sayfalar olacak, kullanıcı davranışları nasıl olacak, öne çıkacak özellikler nasıl şekillenecek diye düşünmeye başlayabilirsiniz. ben bu aşamadan önce özellik listemi çıkarıp daha sonra sayfaları oluşturup, oradaki çalışma modeli üzerine düşünüyorum. her yiğidin yoğurt yiyişi farklıdır elbette.

tebrikler artık bir fikriniz var. henüz bir projeniz yok. bu fikri ciddi bir yatırım firmasına götürürseniz sizinle alay edip gönderirler. 

fikri projelendirmek işin başka bir tasarına giriyor

- proje
- proje'nin özellik listesi
- projenin hukuksal durumu
- proje çalışma prensibi
- proje sayfalarının çalışma prensibi
- proje'nin yapım süreci
-- research
-- benchmarking
-- ux
-- uı
-- front-end
-- back-end
-- test
-- beta
- projede çalışacak kişi sayısı
- proje'nin dönemsel maliyetleri
- proje'nin marketing planlamaları
- proje'nin getiri modeli

projeye başladığınız andan itibaren yukarıdakilerin cevaplarını vermeniz gerekiyor. en azından bir model oturtmanız açısından önemli. ben özellikle projelerin yapım modelleriyle çok içli dışlı oldum. o yüzden oradaki bilgilerimi paylaşabilirim.

yapım süreçleri

yapım modelindeki en önemli olay süreçlerdir. süreçlerinizi ve ekipte çalışan kişileri takip etmeniz gerekiyor. herşeyi kafanızdan yapamazsınız. şirketlerin jira kullanmasının bir sebebi var. işiniz o aşamada değilse trello veya iletişim için slack kullanabilirisiniz.

özellikle tasarım konusunda bir ajansla çalışmıyorsanız uı ve ux konusunda uzman bir tasarımcıya ihtiyacınız var. ilk aşamada freelance bile bu kişiyi bulabilirsiniz. tasarımcıyı nereden bulacağım diyorsanız ;

behance.net
dribbble.com

adreslerinden bulabilirsiniz. proje'nin tasarımdan önce kurumsal kimliğe ihtiyacınız var. logonuzun, kartvizitinizin belli olması gerekir. çoğu uı ve ux uzmanı bu işi yapmaz. yönlendirir.

iyi bir tasarımcı projenizdeki doneleri aldıktan sonra projeye kullanıcı deneyimi konusunda yeni özellikler katabilir. bu çalıştığınız tasarımcının kalitesini gösteren ufak unsurlardan birisidir. projeniz ux aşamasında sayfalanır. sayfalarınızın çalışma modelleri oluşturulur. eğer revizeleriniz varsa bu aşamada hepsini düzeltin. uı kısmına geçtikten sonra revize çıkarmak işlerinizi uzatır. sayfalar ve çalışma yapısı konusunda emin olduğunuzda uı adımına geçin.

"benim bir yeğen var. fotoşop biliyor. ", "500-1000 tl'e çözerim ben bu işi" gözüyle bakarsanız projeniz özürlü doğduğunda sebebinin bu olduğunu unutmayın. şimdi tanıdıklarınıza güvenmeyin. yani bir iş yaptıracaksanız parayla yaptırın ve ücretini önceden asla vermeyin. projenin tasarımının iyi olması, projenize yatırım almanızı sağlayabilir. hı bu arada digital bir projeniz varsa tasarımcınızın sketch kullanması size ciddi avantajlar sağlar.

not: tasarım aşamasında kullanılacak animasyonlara kadar kurgulatın. front-end aşamasına öyle bir dökümantasyon gelsin ki yorum yapma şansı olmasın.

front-end aşaması

yazılımcı front-end yapmaz. yaparsa da çok iyi olmaz. bu aşamada seo uzmanından yardım alın. html yapısında kullanılacak tag'lerin mimarisini arama motoru uzmanın vereceği brief ile çıkması son derece mantıklı olur. front-end aşamasında dikkat etmeniz gereken en önemli olgu geliştirilebilir olması. orta düzey front-end'cilerin hepsi bir şekilde o tasarımı benzetiyor. mobili düzgün bir şekilde kullanıyor ama daha sonra yeni şeyler eklediğinizde köklü değişikler söz konusu oluyor.

çok fazla gördüğüm bir şey var. projenin ön tarafında angular veya reactjs gibi teknolojiler kullanılıyor. performans olarak son derece iyi olmasına karşın. arama motoru js ile yüklenen içerikleri görmüyor. bunu çözmenin farklı yolları var. o yüzden seo uzmanından yardım almalısınız. front-endcinin tasarımda yorum katma durumu söz konusu değildir. burasını şöyle yaptım diye bir şey olmaz.

not: eğer projeniz mobil bir projeyle bu aşama ilgilendirmiyor.

yazılım aşaması

mobil ve web projelerinin tamamında back-end'ciye ihtiyaç duyarsınız. birçok programlama diliyle yakınen ilgilendim ve projeler geliştirmiş birisi olarak ; yazılım aşaması hızlı ve geliştirebilir olmalıdır. bunu sağlayacak en iyi dil python ve en iyi framework djangodur.

not: son cümlem biraz tartışma yaratacaktır. bu benim kişisel gözlemim. tr'deki yazılımcı grubunun c# veya php kullanılıyor. kendilerine göre mantıklı sebepleri vardır. işleri minimum 5x hızlandıracağına eminim.

mobil: bir mobil projeniz var. ıos ve android için 2 kişiye ihtiyaç duyuyorsunuz. 2 tasarım birbirine benzetmek için uğraşıyorsunuz, didiniyorsunuz. ıos'cu alırken bile objective c ile mi yazıyorsun swiftle mi diye soruyorsun. çünkü platform 2'sinin yazımına da uygun. yukarıda anlattıklarım kafanızı karıştırdıysa react native platformunda geliştirme yapmak size zaman, performans ve para kazandıracaktır.

genel

teknoloji seçimi projenizde kilit önem taşır. 10 tane başlangıç seviyesinde yazılımcınız olacağına 2 tane işini bilen yazılımcınız olması fark yaratır. bunu hiçbir zaman unutmayın. tasarım ve front-end aşamasını outsource edebilirsiniz. yazılımda böyle bir şansınız pek görünmüyor.

alacağınız kişiler iyiyse zaten kodunuz temiz ve geliştirilebilir olur. daha sonra projeniz büyüdüğünde kolay bir şekilde yazılıma dahil olur. startup firmalarda yazılım dökümantasyonu pek görmedim ama bu tarz bir dökümantasyonunuz olması size fark yaratır.

"gerekmedikçe optimizasyon yapılmamalı"

optimizasyon bir ihtiyaçtır. bu tarz bir ihtiyacınız olduğunda yaparsınız.

proje yönetimi: tasarım, front-end ve yazılım süreçlerinin tümüne test uygulanması gerekiyor. bu tarz bütçeniz yoksa sizin uygulamanız gerekiyor. front end - yazılım ekiplerinden hiç birisinin projenizi anlama zorunluluğu yok. yalnızca sizin isteklerinizi yapmak için oradalar. işlerinizi takip etmezseniz. yine projeniz özürlü doğar.

yukarıdaki her bir bölüm için kitap yazılır. o yüzden özet geçiyorum.

proje maliyetleri

projenizin ilk aşamadaki en büyük maliyeti ofisiniz ve çalışanların maaşları olur. yazılımcıysanız ve freelance bir şekilde tasarım ve front-end aşamasını halletiyseniz evden bir süre çalışabilirsiniz. bu tamamen maliyetlerinizle alakalı bir durum. şunu unutmayın projeniz için herkesin fikri olacak. herkes düşünecek. iş yapma konusunda en yakın arkadaşınız bile yapmaz. kimseye güvenmeyin. hayal kırıklığına uğrarsınız.

çalışan maliyetlerinde tasarım maliyeti proje bazlı olabilir. eğer bir ajansta çalışan arkadaşınız varsa onun sayesinde bir tasarımcıyla çalışmanız maliyeti düşürür. behance ile giderseniz ; adam da iyi çizerse fiyat yükselir.

front-end maliyetleri yüksek maliyetler değil. çok fazla sayfanız yoksa 3k civarı projenizin front-endini yapabilirsiniz.

proje'nizin yan maliyetleri çıkabilir. hukuk, şirket, patent vs. bunlar zaten yapacağınız işler olduğu ve fiyatları belli olduğu için girmiyorum. en muallak olan konuları aydınlatmaya çalışıyorum. yine projeniz çıktıktan sonra iş modelinize göre ekipleşmek gerekir. destek personeli, çaycı vs. gibi.

proje çıkma aşamasında artık maliyetlerinizin büyük bir bölümünü dijital pazarlama maliyetleri oluşturacak. seo için çalışmalar yapacaksınız, adwords'e reklam vereceksiniz. sosyal medya kanallarını kullanacaksınız. bir dolu şey yapacaksınız. bu konuda uzman desteği almak gerekiyor. unutmayın projenize kimse girmezse, projenizin hiç bir anlamı olmayacak.

bu konu öyle bir konu ki 100.000 tl / aylık harcamalarla yaptığınız işi 8.000 tl ile daha iyi yapabilecek kişiler olabilir. startup firmaları yatırım alınca kötü bir yatırım modeli oluşturuyorlar sonunda yatırımları bitiyor ve proje sonlanıyor. bunun önüne geçmek için optimum şekilde yatırımızı kullanmanız gerekiyor.

operasyon tarafı: iş modeliniz operasyon modeli varsa firmalarla veya kişilere direk hizmet sağlıyorsanız. bu konuda ciddi şekilde planlama yapmanız gerekiyor.

son olarak: projenizi bir şekilde çalıştırabilir hale getirdikten sonra bu tarz analizlerle yatırımcılardan destek alabilirsiniz. bakın cümleme dikkat edin, destek alabilirsiniz dedim. projenize destekten bahsediyorum. yatırımların karşılığını iyi şekilde hesaplamak gerekiyor. bir girişimin anlık kullanıcı sayısı, kullanıcı sayısı, kazancı, kazanç potansiyeli, arama motorundaki durumu, yaptığı işi yatırım almayı etkiler. umarım kuracağınız işte başarılı olursunuz.