Sultanahmet Meydanı'ndaki Antik Mısır Dikilitaş'ının Üzerinde Ne Yazıyor?
dikilitaş veya obelisk
bir kişi ya da olayı anmak amacıyla dikilen, daire veya dört kenarlı tepeye doğru incelen yüksek taş anıttır. halk arasında “dikilitaş” (obelisk) ismi ile tanınan bu anıtlar roma şehircilik anlayışına göre meydanlara dikilirmiş. antik mısır döneminde güneş tanrısı ra’yı sembolize eden dikili taşlar, mısır mimarisinde önemli bir yere sahiptir. günümüze ulaşan 27 adet antik mısır dikilitaş’ı bulunmaktadır. bu taşların çoğu dünyanın farklı ülkelerine dağılmıştır. tılsımlı olduğu düşünülen bu yapılar dünyanın birçok yerindeki önemli şehirlerde bulunmaktadır. şehirlerin süsü olan anıt taşların birçok sır barındırdığına dair yaygın bir inanış mevcuttur.
bu dikilitaşlardan en önemlilerinden biri olan i. theodosius dikilitaşı; istanbul’da sultanahmet meydanı’nın güney tarafında, yılanlı sütunun yanında yer almaktadır. dikilitaşın köşelerini destekleyen dört bronz küp vardır. yaklaşık 7 metrekarelik, oyulmuş bir proconnesian mermer kaide üzerinde duruyorlar. bu kaidenin altında yine üst kaidenin köşelerine yerleştirilmiş dört granit blok ile desteklenen daha geniş bir mermer kaide yer almaktadır. kaide üzerindeki kabartmalar geç antik dönem heykeltıraşlığının günümüze ulaşan en önemli tarihli parçalarından birini oluşturmaktadır.
sanki dün yapılmış gibi duran dikilitaş mısır’dan getirilmiş. i. theodosius dikilitaşı, mö. 15. yüzyılda mısır firavunu iii. thutmose tarafından yaptırılmıştır. ilk yapıldığı zaman mısır’da bulunan karnak tapınağı yedinci pilonunun güneyine dikilmiştir. ms. 357. yılında roma imparatoru ii. constantius tahtta bulunduğu 20. yıl onuruna iskenderiye şehrine getirtmiştir. daha sonra imparator i.theodosius (379-395) dikilitaşı istanbul’a getirtebilmiş fakat onun ömrü yerine koymaya yetmemiş. dikili taşı ms.400 yılında, istanbul valisi olan proclu¬s bugün ki yerine koymuştur. aslında 24,87 metre olan dikilitaşın taşıma esnasında veya daha sonra başka bir sebeple boyu kısalmıştır; muhtemelen taşıma sırasında zarar görmüş. ortalama ağırlığı 200 ton civarıdır ve üzerinde rumca, latince metinler yer almaktadır. dikilitaş’ın bulunduğu hipodrom uzun dönem halkın eğlencesi olan at yarışlarına ve eğlencelere sahne olmuş. at arabaları dikilitaş, yılanlı sütun ve örme sütun etrafında yedi tur atarak yarışı kazanmak için mücadele ederlermiş.
dikilitaşın üzerinde yer alan bu metinler şu şekildedir
kuzeybatı cephesi üzerinde: “18. sülaleden yukarı ve aşağı mısır’ın sahibi iii. thutmosis, tanrı amon’a kurbanını sunduktan sonra horus’un yardımıyla bütün denizleri ve nehirleri hükmü altına alarak hükümdarlığının otuzuncu yılı bayramında bu sütunu daha nice zamanların getireceği bayramlar için yaptırdı ve dikti.”
kuzey cephesi üzerinde: “gizli ve kutsal ismin her tecellisine mazhar olan tanrı amon’a kurbanını büyük bir acz içinde sunduktan sonra, ondan yardımlar dilenerek güneyin dostu, dinin nuru iki tacın (aşağı ve yukarı mısır) sahibi, kudretli hükümdar ülkesinin sınırlarını mezopotamya’ya kadar götürmeye azmetti.”
güneydoğu cephesi üzerinde: “güneşin doğduğu sırada sahip olduğu altın renkleri dünyaya yayan horus’un verdiği kuvveti, serveti, kuvvetli sevgi, saygıyı taşıyan ve aşağı ve yukarı mısır’ın tacına sahip olan ve bizzat güneş tarafından seçilmiş olan firavun, bu eseri babası ra için yaptırdı.”
güney cephesi üzerinde: “tanrı horus’un lütfuna mazhar olan ve güneşin oğlu unvanını taşıyan aşağı ve yukarı mısır’ın hükümdarı olan firavun, kudret ve adaletle bütün ufuklara nur saçtı. ordusunun önüne geçti. akdeniz’de dolaştı, bütün dünyayı mağlup etti. sınırlarını naharin’e kadar yaydı. mezopotamya’ya azimle gitti, büyük savaşlar yaptı.”
dikili taşın altında bulunan kaidede ise grekçe ve latince metinler yer almaktadır.
grekçe metin: ”devamlı bir suretle yerde duran bu taşı dikme cesaretini imparator theodosius gösterdi ve yardımına proclus çağrıldı. bu şekilde otuz iki günde yerine dikildi.”
latince metin: ”önceleri direnmiştim; fakat yüce efendimizin emirlerine itaat ederek, yenilen tiranlar üzerinde zafer çelengini taşımam gerekti. her şey theodosius ve onun kesintisiz sülalesine boyun eğiyor. bana da galip geldiler ve reis proclus’un idaresi altında otuz günde yükselmeye mecbur oldum.”