heyet tahrir el-şam (htş), geçtiğimiz hafta suriye’de gerçekleştirdiği sürpriz harekâtla küresel dikkatleri üzerine çeken, uzun süredir ülkenin en güçlü isyancı hareketi olarak biliniyor. on binlerce savaşçısıyla büyük bir şehri ele geçirip stratejik bir otoyolu kesen grup, beşar esad’ın ordusunu geniş bir bölgeden aceleyle geri çekilmeye zorladı ve birçok kişinin sona erdiğini düşündüğü 13 yıllık iç savaşta yeni bir dönemi başlattı.

heyet tahrir el-şam’ın ideolojisi ve kökeni

heyet tahrir el-şam’ın kökenleri, 2011 yılında esad’ın otoriter yönetimine karşı başlayan halk ayaklanmasıyla patlak veren suriye iç savaşının ilk dönemlerine dayanıyor. grup, başlangıçta suriye’deki el kaide’nin resmi kolu olan nusra cephesi’nin bir uzantısı olarak ortaya çıktı. heyet tahrir el-şam, ilk zamanlar savaş becerisi ve müslüman dünyada katı bir islami yönetim kurmayı hedefleyen küresel cihat ideolojisine bağlılığıyla biliniyordu.

2016 yılında, ebu muhammed el-cevlani liderliğinde önemli bir değişimle nusra cephesi, kamuoyuna el kaide ile bağlarını kestiğini açıkladı ve " fetih el şam cephesi " adını aldı. bu değişim, hem örgütün el kaide ile ilişkisini sonlandırmak hem de suriye'deki yerel unsurlar arasında meşruiyet kazanmak amacıyla yapıldı. ancak bu kopuşun el kaide'nin onayıyla gerçekleştiği iddiaları da bulunmaktadır.

ebu muhammed el-cevlani’nin gençlik yılları hakkında çok az şey bilinmektedir. ancak 2003'teki abd liderliğindeki ırak işgalinden sonra, işgal güçlerine karşı isyancılarla birlikte savaştığı bilinmektedir. 2006 yılında tutuklandı ve abd tarafından yönetilen ırak’taki bucca kampı gibi çeşitli hapishanelerde beş yıl hapis yattı. bu hapishane, birçok radikal liderin yetiştiği bir yer olarak bilinir. 2011'de serbest bırakıldıktan sonra, suriye'ye döndü ve altı kişiyle birlikte burada el kaide'nin kolunu kurarak güçlenmesine öncülük etti.

2017 yılında, suriye'deki diğer silahlı gruplarla birleşerek heyet tahrir el-şam'ı (htş) kurdu. bu yeni örgüt, nusra cephesi'nin halefi olarak konumlandı ve resmen el kaide ile bağlarını reddetti. ancak htş'nin ideolojik olarak radikal islamcı çizgisini büyük ölçüde koruduğu ve suriye'nin kuzeyindeki idlib vilayetinde önemli bir aktör haline geldiği bilinmektedir.

yaklaşık beş yıldır, heyet tahrir el-şam, suriye'nin kuzeybatısındaki idlib vilayetini kontrol ediyor. burada, yaklaşık 4 milyon kişiye hizmet veren okullar, klinikler ve mahkemeleri yöneten "suriye kurtuluş hükümeti" adını verdikleri bir yönetim kurdular. idlib, böylece güvenli bir toprak üssü olmanın yanı sıra, vergiler ve diğer kaynaklardan düzenli bir finansman akışı sağlıyor.

grubun güçlerinin hafif silahlarla donatıldığı, ancak son günlerdeki ilerlemeler sırasında suriye hükümet güçlerinden daha ağır silahların ele geçirildiği bildiriliyor. htş, uzun yıllardır suriye’de bulunan özbek, tacik ve türkmen militanlardan oluşan grupların da yer aldığı ideolojik olarak uyumlu daha küçük hiziplerden oluşan bir koalisyona liderlik ediyor. ayrıca aralarında az sayıda batı avrupa kökenli tecrübeli islamcı militanın da bulunabileceği belirtilmektedir.

neden şimdi saldırıya geçti?

heyet tahrir el-şam liderliğindeki isyancıların, halep'in önemli bölgelerini hızla ele geçirdiği ve hama kentine doğru ilerlediği son askeri taarruz, önemli bir stratejik dönüm noktasıdır. bu durum, heyet tahrir el-şam’ın askeri hedeflerini yeniden canlandırdığını gösteriyor.

heyet tahrir el-şam’ın bu ilerlemeyi şimdi başlatma kararı, büyük olasılıkla bölgesel ve yerel dinamiklerin bir karışımından kaynaklanmıştır. son dönemde esad hükümetinin artan kırılganlığı, ekonomik çöküş ve yolsuzlukların daha belirgin hale gelmesi de bu dinamikleri etkilemiş olabilir.

suriye'deki birçok bölge yalnızca nominal olarak devlet kontrolünde kalırken, merkezi hükümet büyük ölçüde rusya ve iran gibi müttefiklerinin desteğine bağımlı durumda.

ancak bu müttefikler, ukrayna ve israil ile kendi çatışmalarına odaklandıkları için suriye’ye verdikleri desteğin azalması muhtemel.

esad rejimini zayıflatan bir diğer etken, hizbullah ve iran güçlerinin azalan kapasitesidir. iç savaş boyunca esad’ı ayakta tutmada kritik rol oynayan bu güçler, lübnan, suriye ve iran’daki israil saldırıları nedeniyle önemli ölçüde zayıflamış olabilir. bu azalan destek, iç savaştaki askeri dengeyi muhalif grupların lehine çevirmiş olabilir.

aynı zamanda, heyet tahrir el-şam ve diğer isyancı gruplar, düşük moral, yüksek firar oranları ve yetersiz askeri teçhizatla mücadele eden suriye ordusuyla karşı karşıya. hükümet güçleri arasındaki bu dağınıklık, esad’ın muhaliflerin yeniden başlattığı saldırılara etkili bir şekilde karşılık vermesini zorlaştırıyor.

tüm bunlara rağmen heyet tahrir el-şam askeri kapasitesini önemli ölçüde artırdı. çeşitli askeri operasyonlardan sağ çıkarak gücünü pekiştiren grup, bir askeri birlik kurdu, birliklerini daha düzenli bir askeri yapıya dönüştürdü ve koordineli, stratejik saldırılar düzenleyebilen özel birlikler oluşturdu. bu yetenek, halep’teki son ilerlemede açıkça görüldü.

ayrıca bölgedeki sünni halkın çıkarlarını savunan bir güç olarak konumlandırarak yerel halktan destek toplamayı başardı. suriye krizine siyasi bir çözüm bulunamaması, esad rejimine karşı artan yerel öfkeyi körükleyerek, rejime karşı savaşan gruplara destek sağlayan bir taban oluşturdu.

artan yerel destek, daha profesyonel bir askeri yapı ve yönetime odaklanan bir siyasi kanatla heyet tahrir el-şam, cihatçı bir örgüt olmaktan çıkarak suriye'de önemli bir aktör haline geldi. bu gelişme, ülkenin iç dinamikleri üzerinde derin etkiler yaratıyor.