Tarihteki Tüm Komutanlardan Daha Fazla Toprak Ele Geçiren General: Subutay
tarihte hiçbir komutanın ve hükümdarın alamadığı kadar büyük toprak parçaları ele geçirmiş, bir demircinin oğlu olarak dünyaya gelmiş, cengiz han'ın en büyük mareşali ve imparatorluğun stratejisti olan tuva türküdür subutay (sübedey).
cengiz han'la nasıl tanıştığı ile ilgili çeşitli rivayetlerden biri bir savaş esnasında cengiz'in atını tek okla vurarak cengiz'i atından düşürmesi sonucu olduğudur. ancak aşikar olan, geçmişte müslüman olan türklerin göktanrıcı türkleri maveraün nehir ve bugünkü kazakistan'dan sürmesine karşı gelişmiş olan bir öfke ile göktanrıcı türklerin cengiz ordusuna gönüllü olarak katılmasıdır. öyle ki cengiz'in, harzemşahlar karşısına çıkardığı ordu 40-50 binlik bir ordu iken hazar denizi'ne ulaştığında bu ordunun toplamı 200 bine ulaşmıştır.
sübedey, bagatur'un batı tarihçileri tarafından bilinen en büyük başarısı yüzlerce km uzaklıktaki orduları eşgüdümlü olarak hareket ettirerek ard arda avrupa'nın en güçlü ordularından olan macar ve polonya ordularını kısa sürede yok etmesidir. sübedey'in taktikleri yıldırım savaşının ilk ve en iyi örnekleri olarak kabul edilir ve bugün birçok ülkede askeri harekat stratejisi kitaplarında okutulmaktadır. moğol devleti her ne kadar sadece barbar bir imparatorluk olarak görülse de imparatorluğun stratejisi fethedilen bölgelerde mutlak iktidarı ve düzeni sağlamak üzerine kurulmuş idi. esasında sübedey'in stratejik zekasını anlamak için sadece eş güdümlü zaferlerini ele almak oldukça hafif kalır ki sübedey, avrupa'da irlanda'ya kadar mutlak iktidarın 20 yıl içerisinde sağlanacağı raporunu cengiz han'a iletmiştir.
bu raporda avrupanın tüm krallarının, derebeylerinin kontrol gücü birbirleriyle olan ilişkilerini varlıklı tüccarların siyasetle olan ilişkileri nerede ne zamanda hangi ürünlerin yetiştiği hangi nehrin ne zaman donduğu etnik yapının dinin etkisinin nerede ne kadar olduğu vs. her şey hesaplanmış ve sonuçları ortaya dökülmüştür. ancak han'ın ölümü sonrası kurultay için geri dönülmek zorun da kalınmış daha sonrasında ise sübedey resmen emekliliğini isteyerek tula'ya yerleşerek 1248'deki ölümüne dek savaşlardan ve siyasetten uzak kalmıştır.
not: subutay veya subutai, batılıların kendi dillerine uyarladıkları isimdir. orijinali sübedey'dir.
şahsi görüşüme göre subutay, tüm zamanların en büyük komutanı, mareşal sıfatını tarihte en çok hak eden isimlerin başında gelmektedir. zira moğol imparatorluğuna hizmet ettiği 1206-1248 yılları arasında onlarca muharebe yapmış ve hepsinden de zaferle ayrılmıştır.
rusya topraklarını 1237-1242 seferlerinde tek hamlede bütünüyle işgal edebilen tek generaldir (napolyon ve nazi ordularının kış şartlarında yaşadıkları hezimetler malum). ekürisi kurt cebe ile birlikte harzem şahı muhammed'i bir ruh gibi takip etmişler, hazar denizi'ndeki küçük bir adada öldüğünü öğrenince yollarına devam etmişlerdir ve bu süreçte kafkasya'da gürcü ordularını tarumar ettikten sonra kuzeye yönelip yaklaşık 20.000 kişilik ordularıyla 82.000 kişilik rus ordularını darmadağın etmişlerdir.
cengiz han öldükten sonra (1227) güney çin (sung) birliklerini ezmiş ve bu bakımdan çin'in tamamının moğol egemenliğine girmesinde çok önemli bir paya sahip olmuştur. bu süre zarfında 300.000'den fazla çin askerini öldürmüş ve şehirleri hunharca yağmalamıştır. kurt cebe ile birlikte komutanlık eğitimini bizzat cengiz han'dan alması onun için muazzam bir deneyim olmuştur. macaristan ve polonya'yı istila ederken kumanda ettiği süvari birlikleri 3 günde 450 km yol alarak bu alanda bir rekor kırmışlardır. mohi ve legnica savaşlarını kazanarak kendinden 3-4 kat daha kalabalık macar ve leh ordularını peş peşe yok etmiştir.