Türk Adının Günümüzde Bir Etnik Kökeni Değil de Üst Kimliği Temsil Etmesi
türk adının, günümüzde, bir boyun adını değil de orta asya müşterek konuşma dilini konuşan tüm boyların ortak adını ifade etmesinin yani bir nevi üst kimliği olmasının arkaplanı ufkunuzu açabilir. tıpkı daha önce de bu anlamda "hun" adının kullanılması gibi. bu konulara merakı olan arkadaşların okumasını tavsiye ederim. elimden geldiğince akıcı yazmaya çalıştım çünkü.
tarihte türk adına ilk defa 6. yüzyılda çin kaynaklarında rastlıyoruz. bundan önce kullanılıp kullanılmadığı eldeki imkanlarla bilinmiyor. fakat çin kaynaklarındaki bu kullanış tek bir kavmi niteler boyutta: göktürkleri... göktürkler ise orta asya'da bugün eski türkçe dediğimiz dili konuşan kavimlerden yalnızca biri. kendi dillerine ise türk tili diyorlar. fakat aynı dile yine daha başka orta asya kavimleri farklı isimler koymuş. göktürkler de bunu orhun abidelerinde dile getiriyor zaten. oguz tili, kırkız tili, tatar tili, tokuz oguz (uygur) tili, gibi... yani anlayacağınız aynı dile herkes kendi kavminin adını koymuş. tabi aralarında ağız farkı elbette var. fakat kayseri ile erzurum ağzı arasındaki fark gibi düşünün. belki uzak kavimler arasında şive farkı var olabilir o da en fazla azeri türkçesi ile türkiye türkçesi kadar. neyse neticeye gelirsek konuşulan dil aynı. biz buna şimdilik orta asya müşterek konuşma dili diyelim. kısaltması da ' oamkd ' olsun.
bildiğiniz üzere bir zaman sonra göktürkler orta asya'da güçlü bir imparatorluk kuruyorlar. çevrelerindeki oamkd diliyle konuşan tüm boyları bir araya topluyorlar ve böylelikle siyasi-politik anlamda güçlü bir birlik sağlamış oluyorlar. fakat o dönemde bugün kabul gördüğü gibi oamkd konuşan her kavim kendisine "ben türk'üm" demiyor. hatta yerel halka kolay kolay şu anda da dedirtemezsiniz fakat bilimsel çevre günümüzde oamkd konuşan tüm toplulukları "türki topluluklar" olarak adlandırır. her neyse göktürkler döneminde göktürkler dışında hiçbir topluluk mensubu kendisine "ben türküm" demezdi. çünkü türk dendi mi akla göktürkler gelirdi ve birçok boy da göktürklerden tabiri caizse nefret ederdi. bilge kagan'ın abidelerde "dört bolung (taraf) hep yagı (düşman) imiş." demesi bundandır. tabi göktürkler cephesinde de bu iş böyleydi. onlar da kalkıp kırgızlara, tokuz oguzlara yahut tölislere siz türksünüz demezlerdi.
peki ne oldu da göktürklerin yalnızca kendi kavimleri için kullandığı bu ad bir süre sonra bütün oamkd konuşan toplulukların genel tabiri oldu?
şöyle ki; orta asyada göktürkler çok büyük bir siyasi güç olmuşlardı. sonra gelen uygurlar ve karahanlılar onlar kadar geniş siyasi otorite sağlayamamışlardı. zira uygurlar yalnız uygurları, karahanlılar ise yalnız karluk, basmil, yagma gibi kavimleri yönetiyorlardı. fakat göktürkler tüm oamkd topluluklarını tek bir çatı altında tutup, çin'e kök söktürmüş, bizans ile de diplomatik ilişkiler kurmuştu. ayrıca göktürkler milliyetçi bir kavimdi. ortak dili konuşan bütün kavimleri doğal olarak akrabası saymış hepsini koruyup kollamış, aç milleti tok kılmıştı. böyle büyük bir gücün ismi elbette düşmanlar tarafından bütün oamkd kavimlerini tanımlamak için kullanılacaktı. ayrıca her birini bilmek de ne mümkün... diyelim ki siz çin imparatorusunuz. göktürk boyunun yönetimi altında olan oamkd topluluklarıyla savaştınız ve on tane esir aldınız. fakat bu esirlerin her biri farklı oamkd boyundan. siz, onları tanımlamak adına her birey için kendi boy adını kullanma yoluna gider miydiniz? bu biraz zahmetli olurdu sanki. fazla detaycı olmayan herkes "bunlar göktürk esirleri" deyip kağıda not düşerdi sanki. öyle yok sen peçenek esirisin, yok sen on ok esirisin, demezdi kimse. neticede tek bir güçle savaşıyorsunuz ve bütün kavimleri yöneten topluluğun ismini kullanmak durumundasınız.
göktürk imparatorluğu uygurlar tarafından yıkılır. başkent ötüken ele geçirilir ve göktürklere bağlı olan tüm boylar bağımsızlık mücadelesine girişir. kimi başarılı olup bulundukları yerde yeni siyasi otorite kurarlar kimi de göç etmek zorunda kalıp gittikleri yerde bağımsız olurlar. fakat halk aynı halk, dil aynı dil olduğu için, oamkd dilini konuşmayan topluluklar onlara genel olarak türk demeye devam ederler. bakınız oamkd konuşmayan topluluklar diyorum. çünkü göktürkler dışında, bu dili konuşan diğer topluluklar türk adını kullanmamışlardır. oğuzlar bile... peki ya göktürkler yıkıldıktan sonra göktürk halkına ne oldu? onlar türk demeye devam ettiler mi kendilerine? hayır. onlar da karadenizin kuzeyine göç ederek kıpçakları oluşturdular ve kendilerine kıpçak demeye başladılar.
türk adı oamkd konuşmayanlar tarafından hatırlanan bir genel tabir olarak kaldı. kaşgarlı mahmud dîvânü lugâti't-türk adlı eserini ne için yazmıştı? araplara orta asya müşterek konuşma dilini öğretmek için öyle değil mi? eserinin ismine neden "türk" adını yerleştirdiğinin ipucu da burada. çünkü araplar da oamkd konuşanlara türk diyordu. zaten bu dönemden sonra türk ismi, türkler tarafından uzunca bir süre unutulmaya yüz tutar. ta ki 19.yüzyılda rus ve finlerin başlattığı orta asya araştırmalarına kadar... daha sonra ise klasik tarih... ziya gökalp, mehmet emin yurdakul, yusuf akçura gibi isimler bu araştırmalardan yola çıkarak "türk" adını tekrardan ön plana çıkarırlar ve türkçülük akımını doğururlar. daha önce belki hayatlarında bir defa bile "türk" kelimesini duymamış anadolu halkı aslında 'türk' olduğunu öğrenir ve olaylar olaylar..
türk adının, türkler tarafından unutulmasının yegane sebebi ise türk boyları arasındaki çekişmedir
günümüzde bunun yansımasını memleketçilik olarak görüyoruz. türkler, kendi aralarında daima bulundukları boyların adını kullanmışlardır. bundan dolayı kendimizi suçlayamayız. zira milliyetçilik akımı dünya tarihinde henüz yenidir. o yüzden dedelerimiz "ulan herkesin ayrı bir boyu var ama hepimiz de aynı dili konuşuyoruz, dur kendimize bir ortak ad bulalım da bundan sonra kendimizi o şekilde tarif edelim" dememiş olabilir.
ha ama işin diğer boyutunda, sürekli belirttiğim gibi; yabancılar, hepimize, boy farkı gözetmeksizin "türk" deyip geçmiştir. avrupalılar da bunu kullanmıştır, çinliler de, araplar da, iranlılar da.
dolayısıyla türk ismi, bugün orta asya, sibirya, anadolu, azerbaycan ve iran'da yaşayan özbekler, kırgızlar, başkurtlar, kazaklar, oğuzlar, kıpçaklar gibi boyların üst kimliği durumundadır. anadolu, azerbaycan, gagavuz ve türkmenistan türklüğünün boy ismi ise on ok yani oğuzlardır.