Türk Mitolojisinde Çok Önemli Bir Yer Tutan Renk: Kara
türkler, tarihin bilinen en eski zamanından beri beş ana renk olarak kara, ak, kızıl, mavi/yeşil ve sarı renkleri esas görmüş ve bu renklerden her birini dünyanın dört yönü ile merkezini ifade etmekte kullanmışlardı.
"türk mitolojisinde ve kozmolojisinde dört ana yön renklerle simgelenirdi. şamanizmde genel kabul olarak kuzeyin rengi siyah, güneyin kızıl, doğunun mavi/yeşil, batının rengi ise aktı. merkez yani toprak ise ya sarı, yağız ya da konur olarak simgelenirdi. (anadolu’da da, çemberi biraz geniş tutarsanız kuzeyde karadeniz güneyde kızıldeniz, doğuda gökçe gölü, batıda akdeniz olduğunu görürsünüz)"
türkler, kuzeyden esen rüzgara kara yel derlerdi. işin aslı kuzeyle ilgili her şey için kara betimlemesini kullanırlardı. zorlu, çetin geçen kışa ise kara kış derlerdi.
meselâ, oğuz kağan destanı'nda, kuzeyde oturan itbarak adlı kavmin derisi bile karaydı. dolayısıyla siyah/kara, hem iyi hem kötü çağrışımları olan bir renkti. (karanlık, kuvvetli, çetin, yas, ölüm vs)
karahanlılara göre hakanları kuzeyin hükümdarıydı. (neye göre kuzey, o dönemdeki islamiyet sınırlarına göre tabii ki, asoiaf evreniyle alakası yok yani:) karakum çölünün adı da keza yine kuzeyde olmasıyla alakalıdır. hani şu cehennem kapısının olduğu yer)
kara töz, kara şaman, kara büyü vs kullanımları ise rengin karanlık ve kötülük anlamlarıyla bağlantılıydı. türk mitolojisinin en kötü karakteri erlik’in kara demirden sarayı vardı.
(bu erlik-ülgen, ak şaman-kara şaman, ak demirci-kara demirci olayı dikotomiyle de bağlantılı) "türk mitolojisi yer-gök dikotomisi üzerine kuruludur. bu anlayışta her şey birbirinin zıttı ve tamamlayıcısıdır. gök ne kadar kutsalsa, yer ana da o kadar kutsaldır.
aslında bu, çin kültüründe de olan ying ve yang ilkesinin (gök ata ve yer ana, yer karanlık yani karang; gök ise aydınlık yani yaruk) türk kültürüne özgü bir ifadesidir."
"şamanlar/kamlar genelde ak büyü yapsa da bu bir de kara büyü olduğu gerçeğini değiştirmiyor. (ak şamanlar olur da kara şamanlar olmaz mı, aslında hemen hemen her şeyde bu iki ilkeli sistemi görmek mümkün"
karakura’nınkara olduğunu söylememe de gerek yok herhalde. he bir de umay’ın kara olanı var ki evlerden ırak…
“şaman dualarında korkunç bir varlık olarak betimlenir. bir şaman anlatısında erlik için şöyle der: bindiği kara küheylan, döşeği kara kunduz derisinden, beline kuşak yetişmez.
göz kapağı bir karış, kara bıyık, kara sakalı. kovası kişi göğsünden, kadehi kurumuş kafatasından, kılıcı yeşil demirden, kürek kemikleri yassı demirden, dizgini kara ipekten, kamçısı kara yılan...”
dede korkut hikayeleri’nde gördüğümüz çocuğu olmayan beylerin kara çadırda ağırlanması ya da yas olan evlerden bahsedilirken karalı otağ denmesi de ölüm, yas, üzüntü anlamlarıyla bağlantılı. [türklerde cenaze olduğu zaman siyah giyilir (tersten) ve siyah bayrak çekilir ama savaşta ölmüşse beyaz bayrak çekilirdi]
ayrıca dede korkut’ta kara çok kullanılır. kara keçe, kara koç, kara bağır, kara bulut, kara gün, kara dağlar vs mesela bana dede korkut hikayeleri’nden aklına gelen ilk cümleyi söyle derseniz; “yom vereyim, yerli kara dağların yıkılmasın…” olur.
alp er tunga’nın bayrağı karadır... aslında pek çok türk boyunda kara/siyah bayrak kullanılmış, bayraktaki kullanımı gücü kuvveti sembolize ediyor, burada şunu da belirtmekte fayda var, diğer kavimler için türkler kuzeyliydi. gücü kuvveti simgelemesinin bununla bağlantısı olabilir. hsiung-nular (hunlar) çinlilerin tersine güneşe değil gök tanrı’nın makamı sayılan kuzey yıldızı/kutup yıldızına saygı duyarlardı.
altay yaratılış destanı’nda cehennem tüpken kara tamu (derin kara cehennem) olarak geçer.
türk yazıtlarındaki kara bodun kullanımında ise, sıradan, alelade, avam, halk anlamları vardır.
"bu yüzden yönetici sınıf için ak sünük/ak kemik, halk yani avam için de kara sünük/kara kemik kalıbı kullanılıyordu ki malum türk yazıtlarında sıkça karşımıza çıkan kara bodun da halkı ifade ediyordu."
"kara türgiş bodun koop içikdi./ türgişlerin avam halkı hep (bize) tabi oldu. "
(kül tigin abidesi, doğu yüzü)
ve son olarak opkan’ı sakinleştirmek için üç kara koyun kesilirmiş (kötü tanrılara kara hayvanlar kurban edilir)
"erlik’in de yine insanlardan istediği başlıca şey kurbandı. gök tanrı ya da ülgen’in aksine erlik’e kara hayvanlar kurban edilirdi. eğer insanlar kurbanlarını zamanında verirlerse, onlara zarar vermek yerine, diğer kötü ruhlardan korunmaları için oğullarını onların yardımına gönderirdi ama yok, kurban zamanında verilmezse, hayvan zayıf veya hastalıklı olursa kızıp insanların üzerine felaket yağdırırdı."
“at kültünün önemli bir yer tuttuğu hunlar, ana yönlerle ilgili kozmolojik anlayışa bağlı olarak, kuzey cephesine kara atlıları, güney cephesine kızıl atlıları, doğu cephesine boz atlıları ve batı cephesine de beyaz atlıları gönderirlerdi.” (yaşar çoruhlu - türk mitolojisinin ana hatları)
"kuzeyin unsuru su, yönü, yeraltında olduğu düşünülen su uçurumu ve alt yön; mevsimi kış; saati gece yarısı; rengi karaydı. hiung-nu/türkler, 'kuzeyli' diye adlandırılmaları nedeniyle kuzey yönüne saygı gösteriyorlardı."
okuma yapılan ve yararlanılan kaynaklar:
emel esin - türk kozmolojisine giriş
yaşar çoruhlu - türk mitolojisinin ana hatları
reşat genç - türk inanışları ile milli geleneklerinde renkler