Türkçe Yayın Yapan İlk Gazete: Vekâyi-i Mısriyye
ilk sayısını 2 aralık 1828'de çıkaran vekâyi-i mısriyye'nin sahibi o dönem mısır valisi olmasına rağmen osmanlı'ya karşı isyana kalkışıp bu isyanda da başarılı olan kavalalı mehmed ali paşa'dır.
ilk sayısı 1831'de istanbul'da çıkan takvîm-i vekâyi ilk resmî gazetemizdir. bu ikisini karıştırmamak gerekir. yine ilk sayısını 1860'ta istanbul'da çıkaran tercüman-ı ahvâl ise istanbul'da bir türk vatandaşı tarafından çıkarılan ve türkçe yayın yapan ilk özel gazetedir.
vekâyi-i mısriyye'yi hepsinden ayıran özelliği, dünya üzerinde türkçe yayımlanan ilk gazete olmasıdır. ilginç olan şudur ki kahire'de basılan bu gazetenin çıkarılma amacı osmanlı devleti'ne karşı propaganda yapabilmektir. muhtemelen bu sebeple tarih ve edebiyat kitaplarımızda pek adına denk gelmeyiz böyle önemli bir ilki gerçekleştirmiş olmasına rağmen.
bazı tarihçiler ve edebiyatçılar 1816'da bağdat valisi kölemen davud paşa'nın "curnalü'l ırak" adlı bir gazete çıkardığını ve tarihte türkçe yayın yapan ilk gazetenin bu olduğunu iddia etseler de buna dair herhangi bir kanıt yoktur. kaldı ki bu tarihte davud paşa, hakkında idam emri bulunduğu için kerkük'teki aşiretlerin içerisinde yaşamaktadır.
gelelim "bir ülke insanı ve yöneticileri hiç mi değişmez?" meselesine. 1828'de vekâyi-i mısriyye çıkarılana değin istanbul'da resmî bir gazetenin adı anılmazken kavalalı mehmed ali paşa'nın gazetesinde sürekli osmanlı aleyhine haberler yaptırması ve bu gazete sayesinde avrupa'da da kendisine kamuoyu oluşturması üzerine tam üç sene sonra ancak kurulmuştur takvîm-i vekâyi, padişah ikinci mahmud'un emriyle. amaç, batı dünyasında oluşan osmanlı aleyhtarlığına karşı hareket edebilmektir.
aslında ikinci mahmud'un da pek suçu yoktur. kendisi fatih sultan mehmet ve dördüncü murad ile birlikte ilme ve yeniliğe en çok önem veren üç padişahtan biridir benim nazarımda. lâkin "çevresi kötüdür" denir ya, işte o misal. zaten adı gavur padişaha çıkmıştır. bir de ulemâdan kimseler "aman padişahım bu gavur adetidir!" falan diyerek gazete işine engel olmaktadırlar.
lâkin iş artık devletin de tehlikeye girdiği bir hâle bürününce yenilikçi devlet adamlarının da etkinliğiyle takvîm-i vekâyi çıkarılır. zaten takvîm-i vekâyi'nin ilk sayılarında da gündemin neredeyse sadece kavalalı mehmed ali paşa ve vekâyi-i mısriyye olduğu görülür. vekâyi-i mısriyye'nin çıkarıldığı tarihlerde mısır'ın hâli ise içler acısıdır. avrupa'daki gelişmelerin esamesi okunmaz buralarda. avrupa, gazete kültürünü artık sıradan kabul ederken vekâyi-i mısriyye'nin sloganı şu şekildedir:
"kıyamete kadar tüm insanlığa hediye edilmiş bir icat!"
evet, 1828 senesinde mısır'da yaşayanlar bu "icat" karşısında çok memnun olmuşlardır. bu tarihten tam "223 sene önce" yani 1605'te johan carolus tarafından basılan ilk gazeteden kimsenin haberi yoktur tabii.
mısır'a şaşırıyoruz ancak istanbul'da henüz devlet bir gazete çıkarmış hâlde bile değildir. nitekim takvîm-i vekâyi çıkarıldıktan sonra ikinci mahmud hızlı davranmış, bir de avrupa için fransızca nüsha çıkarılması emri vermiştir her sayıda. bu gazetenin adı da " le moniteur ottoman " olmuştur.
tabii kavalalı mehmed ali paşa bunu öğrenir öğrenmez harekete geçer ve o da "le moniteur egyptien" adlı fransızca gazeteyi çıkartmaya başlar. vekâyi-i mısriyye ilk çıktığı zamanlar haftada bir, daha sonra ise üç günde bir basılmıştır. her sayısı dört sayfadan oluşmaktadır. kavalalı mehmed ali paşa, askerî ve bürokrat kimseler ile zengin aileler ve tüccarların bu gazeteye "mecburî abone" yapıldığını emretmiştir. mehmed ali paşa, gazetesinin takvîm-i vekâyi ile giriştiği mücadeleden sonra ise kahire'de aylık 1000 kuruş üzeri maaş alan herkesin gazeteye mecburî abone yapıldığını ilan etmiştir.
bu sebeple gazetenin satışları bir anda inanılmaz şekilde artmış olsa da aylık 1000 kuruş üzeri maaş aldığı hâlde okuma - yazma bilmeyen yüzlerce insan, gazeteye boş yere para vermek zorunda kalmıştır.
kavalalı mehmed ali paşa, daha sonra birçok farklı gazete daha çıkaracaktır.