bu gördüğünüz hamburger, amerika'nın ve kapitalizmin sembollerinden biri olmuş mcdonald's'ın big mac'i. bu hamburgeri almanya'da kaliteli etten yapılmış bir şekilde yemek isterseniz 5.99 euro ödersiniz. türkiye'de aynı hamburgeri hem kalitesiz ve hem de pahalı bir şekilde 255 tl'ye yani 6.73 euro'ya yiyebilirsiniz.

peki bu nasıl mümkün olabilir? euro bölgesindeki mcdonald's'ın daha pahalı olmasını beklemez miyiz? ne oldu da bir zamanların ucuzluk pazarı olan türkiye, şu an avrupa'nın en pahalı ülkelerinden biri oldu? neden biz tl kazanıp euro ile harcıyoruz?

türkiye gerçekten her anlamda pahalı mı? yoksa bu durum mcdonald's özeline bir istisna mı?

önce buna bir bakalım. temel gıda maddesi olan etten başlayalım.

üstte gördüğünüz ingiltere'deki 500 gram kıymanın fiyatı 2.49 sterlin, 1 kilosuna 5 sterlin diyelim. biz güncel kurdan hesaplarsak 224 tl'ye denk gelmekte. türkiye'de ise 1 kilo kıymanın satış fiyatı 420 tl ve neredeyse iki kata yakın bir fark var. tamam zaten kırmızı et yiyemiyoruz ama tavuk yiyoruz diyorsan, 1 kilo tavuk kanatın almanya'daki fiyatı 3.69 euro yani 140 tl. türkiye'de ise 1 kilo kanatın fiyatı 230 tl.

bu kanadın barkodunu okutan kasiyerin türkiye'de saatlik kazandığı para 75 tl. bu kasiyer aynı işi almanya'da yapsaydı saatlik ücreti 12.41 euro, yani 471 tl olurdu. bizim ülkenin gariban kasiyeri türkiye'de 3 saat çalışmasının sonunda 1 kilo kanadına kavuşabilirken, eğer almanya'da olsaydı yalnızca yarım saat çalışarak aynı kanadı alabilirdi.

avrupa’yı fiyat açısından bile geçmemiz sürpriz değil. son iki yılda türkiye, fiyat avantajını kaybetti; bu, sadece vergilerle açıklanamaz. örneğin, zula’nın hamburger fiyatı 2020’de 43 tl (5.1 $), 2022’de 98 tl (6.6 $), 2024’te ise 372 tl (11 $) oldu. fiyatlar tl ve dolar bazında da artış gösteriyor.

peki bunların ana sebebi ne?

türk lirası şu an olması gerekenden daha değerli görünüyor; 1 dolar 34 tl. geçen yıl ağustos’ta dolar kuru 27 tl’ydi, bu da tl’nin %36 değer kaybettiğini gösteriyor. ancak yıllık enflasyon %61. peki türkiye son bir senede parasını değerli kılacak bir şekilde çok fazla üretim veya yatırım yapmaya falan mı başladı? hayır, bu da şu anlama geliyor: türk lirası olması gerektiğinden çok değerli. gerçek dolar kurunun normalde 50 tl falan olması gerekliydi.

bu durum, ihracatçıların rekabetçi avantajlarını kaybetmesine ve döviz girişinin azalmasına yol açıyor. turizm de yavaşlıyor çünkü yabancı turistler türkiye’yi pahalı buluyor. türkler ise elinde olan değerli türk lirası ile, artık tatil planlarını yurt dışına kaydırdı. sonuçta italya'daki pizzacıyla, türkiye'deki pizzacı aynı fiyata aynı ürünü satıyorsa, neden orada en kalitelisini ve en uygununu yemeyelim ki?

türk vatandaşının artan ithalatı da ülkeden döviz çıkmasına sebep oluyor ve bunu engellemek isteyen hükümet de ithal ürünlere fahiş gümrük vergileri getiriyor veya yurt dışı çıkış harcını üç katına çıkarıyor. işte bu yüzden aldığın nike ayakkabı bile normalden daha pahalı. sonuç olarak bu sarmaldan dolayı türkiye avrupa'nın en pahalı ülkelerinden biri haline geldi.

türkiye'de üretilen her üründe, verilen her hizmetin içinde ithal bir ürün olduğu için fiyatlar da bir kez daha fırlayacak. kısır döngü devam edecek. hak ettik ama! dünyada eşi benzeri görülmemiş bir şekilde enflasyon yukarı çıkarken, faizi indirme kararı aldılar ve bunu 2 sene devam ettirdiler.

kredi imkanı olan insanlar o yıllarda çektiği kredilerle yatırım yaptılar. şimdi o kredi taksitleri pul oldu ve bedavadan ev veya araba sahibi oldular. ama bunun acısının
bir yerden çıkması lazım! biri kazanıyorsa, biri kaybeder değil mi? son seçimi kazanmak için kesenin ağzını da bol açtılar. ülkenin neredeyse yarısı emekli oldu.

ee ama ne demişler? bugün yediğin hurmalar yarın gelir bir yerlerini tırmalar. şimdi o günlerin diyetini ödeme zamanı, hepimize kolay gelsin.

Türk Lirasını Piyasadan Çekmek Enflasyonu Düşürecekse, Merkez Bankası Bunu Niye Yapmıyor?