Türkiye'de Milletvekili Seçimlerinde Uygulanan Seçim Metodu: D'Hondt Sistemi
d'hondt sistemi; arjantin, avusturya, belçika, bulgaristan, çekya, doğu timor, ekvador, finlandiya, galler, hırvatistan, iskoçya, israil, izlanda, japonya, kolombiya, macaristan, makedonya, paraguay, polonya, portekiz, romanya, sırbistan, slovenya, şili ve türkiye'de seçim sonrası milletvekili sayılarının hesaplandığı bir seçim sistemi. karmaşık gibi görünse de gayet basit bir sistem. adil olup olmadığı ise tartışmalı.
belçikalı bir hukukçu ve matematikçi olan victor d’hondt’un bulduğu bu sisteme göre, bir seçim çevresinde her partinin aldığı oy toplamı, sırasıyla 1’e, 2’ye, 3’e, 4’e... bölünür ve o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bu işleme devam edilir. elde edilen paylar, parti farkı gözetmeksizin, büyükten küçüğe doğru sıralanır. milletvekillikleri bu sıralamaya göre partilere tahsis edilir.
örnek vermek gerekirse
bir ilin 8 milletvekili hakkı olsun ve %10 barajını aşan 5 parti aşağıdaki oyları almış olsun:
a: 76.000 oy
b: 52.000 oy
c: 36.000 oy
d: 22.000 oy
e: 14.000 oy
bu oyları sırasıyla 1'ye 2'ye 3'e ve 4'e ve 5'e bölelim:
a: 76.000, 38.000, 25.333, 19.000, 15.200
b: 52.000, 26.000, 17.333, 13.000, 10.400
c: 36.000, 18.000, 12.000, 9.000, 7.200
d: 22.000 11.000, 7.333, 5.500, 4.400
e: 14.000, 7.400, 4.666, 3.500, 2.800
örnekteki payların büyüklük sırasını alalım:
1) 76.000(a),
2) 52.000(b),
3) 38.000(a),
4) 36.000(c),
5) 26.000(b),
6) 25.333(a),
7) 22.000(d),
8) 19.000(a),
1, 3, 6 ve 8. sandalyeler a partisine, 2 ve 5. sandalyeler b partisine, 4 ve 5. sandalyeler c partisine, 7. sandalye d partisine gider. e partisi sandalye kazanamaz.
d'hondt sistemi'ne benzer birçok sistem vardır
bunlardan biri sainte–laguë sistemi'dir. azınlıkta kalan partiler de temsil edilebilsin diye oylar 1, 2, 3, 4'e değil; 1, 3, 5, 7'ye bölünür. örneğin yukarıdaki oylar bu şekil bölündüğünde e partisi 1 sandalye kazanmaktadır. iskandinav ülkeleri, sainte–laguë sistemini uygulamaktadır; ancak çok küçük, marjinal partilerin de parlamentoya girmesine ve bu durumun bir istikrarsızlık unsuru olmasına yol açabileceği kaygısıyla ilk böleni 1,4 olarak saptamışlardır. yani iskandinav ülkelerinde oylar 1, 4, 3, 5, 7... şeklinde bölünmektedir. yukarıdaki oylar iskandinav ülkeleri yöntemine göre bölündüğünde e partisi yine sandalye kazanamamaktadır.
mantığını tek cümleyle şöyle açıklayabiliriz
"minimum kişi tarafından temsil edilen milletvekilinin temsil ettiği kişi sayısını maksimum yapmak."
bu mantığı doğrulayacak 3 örnek vereceğim;
bir il genelinde x, y, z partileri sırayla 84.000, 46.000 ve 27.000 oy alsın:
a. ilin 2 milletvekili çıkarttığını düşünelim.
x partisi 2 mv çıkarırsa mv başına 42.000 oy düşer.
x ve y birer mv çıkarırsa mv başına 84.000 ve 46.000 oy düşer.
sonuç: min kişi tarafından temsil edilen milletvekilinin temsil ettiği kişi sayılasına göre 46.000 > 42.000 olduğundan x ve y birer mv çıkarır.
b. ilin 3 milletvekili çıkarttığını düşünelim.
x partisi 3 mv çıkarırsa 28.000 er oyla gelinmiş olur.
x partisi 2, y partisi 1 mv çıkarırsa 42.000, 42.000 ve 46.000 oyla gelinmiş olur.
x, y ve z birer mv çıkarsa 80.000, 46.000 ve 27.000 oyla gelinmiş olur.
sonuç: min kişi tarafından temsil edilen milletvekilinin temsil ettiği kişi sayılarına göre 42.000 diğer minimumlar olan 27.000 ve 28.000'den büyük olduğundan x 2 ve y 1 mv çıkarır.
c. ilin 4 milletvekili çıkarttığını düşünelim.
x partisi 3, y partisi 1 mv çıkarırsa 28.000, 28.000, 28.000 ve 46.000 oyla gelinmiş olur.
x partisi 2, y partisi 1, z partisi 1 mv çıkarırsa 42.000, 42.000, 46.000 ve 27.000 oyla gelinmiş olur.
x ve y ikişer mv çıkarsa 42.000, 42.000, 23.000 ve 23.000 oyla gelinmiş olur.
sonuç: min kişi tarafından temsil edilen milletvekilinin temsil ettiği kişi sayılarına göre 28.000 diğer minimumlar olan 27.000 ve 23.000'den büyük olduğundan x 3 ve y 1 mv çıkarır.