Ukrayna'nın Siyasi Krizleri Fırsata Çevirerek Eurovision'da Çok İyi Derece Yaptığı Şarkılar
eurovision... bir yumuşak güç aracı olarak ukrayna tarafından oldukça başarılı şekilde kullanılan yarışma.
malumunuz, eurovision adından oylamasına her aşamada siyasi bir yarışma. adı bile belli bir görüşü kabul etmeyi niteliyor: avrupa'nın görüşünü. devletlerin yarıştığı bir ortamda siyasetin olmaması zaten mümkün değil ancak bu yarışmanın ilginç tarafı 70 yıldır izlediği siyaseti devletlerin nezdinden halkın nezdine taşıması. klasik diplomasiden kamu diplomasisine geçişin ironik bir örneği. 1950'lerde sscb başta olmak üzere doğu bloku'na karşı avrupa "ülkelerinin" bir savunma ve propaganda aracı olarak oluşturulan eurovision bugün avrupa "halklarının” bir savunma aracı. daha da ironik olanı bu yarışma hâlâ doğu bloku'na karşı kullanılıyor.
özellikle son 20 yılda rusya ile ukrayna arasında bitmek bilmeyen gerilimin en çok yansıdığı platformlardan biri olarak karşımıza çıkıyor eurovision.
en güncel örneği olarak geçen yıla bakmak mümkün. 2022 yılında ukrayna tarihi bir halk oylamasıyla yarışmayı kazandı. bir ülkenin alabileceği en yüksek puan 468 (39x12) iken ukrayna halk oylamasından 431 aldı ki bu her ülkenin ortalama 11 puan verdiği anlamına gelir. avrupa halkları sadece ukrayna'ya destek vermedi, aynı zamanda ukrayna'nın işgaline sessiz kalan kendi hükümetlerine de üzerine düşünmeleri gereken bir şey verdi.
ancak öncesinde bir ukrayna'nın eurovision tarihine bakmak lazım. yarışmaya ilk kez 2003'te katılan bir ülke olarak üç kez birinci oldu. toplamda 17 kez boy gösterdiği yarışmada 3 birincilik, 2 ikincilik ve 1 üçüncülük kazandı. 2017 yılı hariç hiç ilk 20'den çıkmadı. bunların 11'i de ilk 10'da sonuçlandı. 17 kez katılıp 11 kez ilk 10'da bitirmek bir tür şovdur. bir diğer başarısı ile yarı finallerde hiç elenmemiş olmasıdır ki bunu başarabilen tek ülke şu an. bu daha da büyük bir şov.
her birinciliğinin siyasi krize denk gelmesi tesadüf değil tabii ki. daha doğrusu siyasi krizleri yarışmaya o kadar çok yansıtıyor ki arada bazıları birinciliğe denk geliyor.
ukrayna'nın siyaseti dolaylı ya da doğrudan eurovision'a yansıttığı yıllara şöyle bir bakmak gerekirse:
2004 / yarışmacı ve şarkı: ruslana - wild dances / sıra: #1
yarışmaya katıldıkları ikinci yıl siyaseti de beraberinde getiren ukrayna çok erken bir birincilik (ki türkiye neredeyse 30 yıl beklemişti) aldı. 2004'te ukrayna'da "turuncu devrim" denilen bir süreç yaşanıyordu. başkanlık seçimi sonrası rusya destekli başkanın seçimi kazanmasıyla ülke genelinde protestolar başlamıştı. başkanlık seçimine hile karıştığı iddialarıyla başlayan süreç, protestoları başlatan diğer adayın ülkenin başına geçmesiyle sonuçlandı ancak düşünülenin aksine eurovision'a yansıyan turuncu devrim değildi. söz konusu olay kasım 2004'te vuku buldu. buna karşılık, sscb'nin dağılmasından bu yana eski sovyet ülkelerinin kendi kimliklerini inşa etme sürecinin sahneye yansıdığını görüyoruz. ruslana, yarı ingilizce yarı ukraynaca söylediği şarkısıyla ve sergilediği performansla tüm avrupa'ya "rusya'dan bağımsız bir ukrayna olduğunu" ispat etmeye çalışmış ve ukrayna'nın tarihinin çok eskilere dayandığını göstermek istemişti. öyle ki sscb'den, hatta çarlık döneminden daha eski bir tarihi yansıtmak istiyordu. tabii bu küçük isyan, hareketli ve eğlenceli bir şarkıyla da birleşince halihazırda eski sscb ülkelerini desteklemeye gönüllü olan avrupa'da büyük karşılık buldu. bu yıllar, avrupa'nın eski sscb ülkelerini avrupa birliği ile entegre etme kararını aldığı ve çeşitli platformlarda bu ülkelere sahip çıktığı dönemlerdi ki letonya ve sırbistan'a da birincilik getirdi bu durum.
2005 / yarışmacı ve şarkı: greenjolly - razom nas bahato / sıra: #19
ukrayna'nın yarışmaya ev sahipliği yaptığı ilk yıl ise turuncu devrim damgasını vurdu. logosundan mottosuna bu devrimin etkisini taşıyan yarışmaya ukrayna doğal olarak siyasi bir şarkı ile katıldı. mottosunun "awakening" (uyanış) olduğu yarışmada, ukrayna adına yarışan greenjolly “biz birlikte çoğuz” anlamına gelen razom nas bahato şarkısıyla katıldı. hatta şarkıda doğrudan başkanlarının adı geçiyordu ama ebu müdahalesiyle çıkarıldı. grubun solistinin sahnede turuncu tişört giymesi de doğal olarak tesadüf değil. dahası, geçen yılın birincisi ruslana sahne alırken direkt devrime yönelik bir şarkı söyledi (dance with the wolves). rusya ise üzerine alınmamış olacak ki abd'deki okul saldırılarına hitap edercesine şiddeti konu alan “nobody hurt no one” isimli şarkıyla katıldı. bu ne perhiz bu ne lahana turşusu değil mi? bu yıl, ukrayna'nın ev sahipliği yapıp rusya'nın yarışmaya katıldığı tek yıldır.
2007 / yarışmacı ve şarkı: verka serduchka - dancing lasha tumbai / sıra: #2
o yıl rusya'nın ülkelerine saldırması sonucu yarışmaya yine siyasi bir şarkı gönderen ukrayna “hoşça kal rusya” anlamına gelen kelimelerin sanki kulaktan kulağa oynarken yanlış duyulmuş izlenimi veren kelimelere sahip bir şarkı gönderdi. başka bir deyişle ebu'nun siyaset yasağının yine etrafından dolandılar. ancak bu yıl ilgi gören şey şarkının içeriği değil, gönderdikleri ilginç gruptu. öyle ki sonrasında bir eurovision efsanesine dönüştüler. bugün hâlâ eurovision fanlarının “neden kazanamadı?” diyerek yakındığını duyarsınız.
2014 / yarışmacı/şarkı: mariya yaremchuk - tick-tock / sıra: #6
bu yıl ise şarkıdan ziyade yarışma öncesi süreç ve yarışma sırasında yaşananlar gündeme geldi. yarışma öncesi sürece bakıldığında, şarkı ulusal bir eleme sonucu seçilmiş olsa da bayağı tartışma yarattı. diğer adaylar için verilen oyların teknik aksaklık nedeniyle sayılmadığı öne sürüldü. buna ek olarak, eski eurovision yarışmacılarının artık doğrudan ülkenin eurovision sürecine müdahale ettiği iddia edildi ki bundan sonra bu isimlerin “patronlaşmaya başlayarak” ukrayna'nın eurovision sürecine doğrudan ya da dolaylı olarak sık sık müdahale edeceğini göreceğiz. diğer mevzu ise rusya'nın kırım'ı işgali sonucunda avrupa halkında ukrayna'ya karşı sempatinin başlayıp rus nefretinin depreşmesi olarak karşımıza çıkıyor. yarışma esnasında, seyirciler rusya adına yarışan ikizleri yuhalarken ukrayna çok da ön plana çıkmayan bir şarkıyla elini kolunu sallaya sallaya ilk 10'a girdi. tabii ebu'nun müdahalesiyle rusya'nın performansı sırasında yapılan protestoları ekran başındaki seyirciler duymadı.
2016 / yarışmacı ve şarkı: jamala - 1944 / sıra: #1
ukrayna'nın en olaylı birinciliği olarak kabul edilen 2016, sadece şarkı ve şarkıcıyla değil ebu'nun kararıyla da gündeme oturdu. rusya'nın kırım'ı ilhakı sonrası yarışmaya kırımlı bir şarkıcı olan jamala'yı gönderen ukrayna, kırımlı büyükannesinin 1944'teki kırım tatarlarının sürgünü sırasında yaşadığı acıları konu alan 1944 şarkısını yarışmaya kabul ettirmekle büyük başarı elde etti. zira çok değil, bir yıl önce sözde ermeni soykırımı için özel grup kurup siyasi şarkı yollayan ermenistan bunu yapamamıştı. ebu o şarkının adını reddetmişti. şarkıyı -bir kez daha- etrafından dolanarak yarışmaya kabul ettiren ukrayna ise sahnede resmen ruslara “evimize gelip bizi öldürüyorsunuz” deme şansı buldu. şarkının halihazırda duygusal bir yanı olduğunu düşünürsek hem seyircide hem jüride büyük etki bıraktığını görmek mümkün. dahası, yarışma öncesi favori gösterilen rus temsilci sergey lazarev ve şarkısı you are the only one, rusya'ya karşı nefret edilen bir yılda yarışmasaydı kazanma ihtimali çok yüksekti. şunu belirtmekte fayda var. şarkı ikinci değil, üçüncü oldu ancak tarafsız bir yılda halk oylamasında birinci olurken jüri oylamasında kötü puan almayacaktı. yarışma sonrasında dahi aylarca devam eden tartışma, rusya'nın dramatik bir planla sonraki yıl yarışmadan çekilmesiyle daha da alevlendi.
2017 / yarışmacı ve şarkıcı: o. torvald - time / sıra: #24
ev sahipliği yaptığı 2004'te en kötü sonucunu almış olan ukrayna, ikinci kez ev sahipliği yaptığı 2017'de bu rekorunu daha da kötü bir sonuç alarak tazeledi ancak o kadar siyasi bir yarışmaydı ki bu başarısızlık gündeme bile gelmedi. yarışmadan aylar öncesinde rusya'nın yarışmaya katılıp katılmayacağı tartışmaya başlandı. ilk zamanlarda katılacağını açıklayan rusya, şarkıcısını ve şarkısını bile seçti. ancak seçtiği şarkıcı, “ilhak edilmiş” kırım'da “yasadışı” performans sergileyen biri olunca ukrayna egemenlik hakları gereğince şarkıcıya ban uyguladı. ancak şarkıcının engelli olması eurovision fanlarında büyük bir sempati uyandırdığı için bu sefer suçlanan taraf ukrayna oldu. üstelik rusya'ya laf sokmak için seçtiği “celebrate diversity” mottosu bildiğiniz alay konusu oldu. farklılığı kabul etmenin öne çıkarıldığı bir yılda engelli bir şarkıcının ban yemesi ne kadar acı değil mi? şimdi gelin olayları bir de şu açıdan değerlendirelim. bir önceki yıl sahnede resmen katil olduğu söylenen rusya, ukrayna'nın ev sahipliği yapacağı yarışmaya zaten hiç katılmayacaktı ama bunu ilan etmek yerine “madem biz rezil olduk, onları da rezil edelim” şeklinde plan yapıp geldi. zerre siyasetle alakası olmayan bir şarkı seçip ülkeye alınmayacağı bilinen engelli bir şarkıcıya verdiler. işe de yaradı. birçok eurovision fanı kırım'la ilgili egemenlik meselesini anlamadığı için onların gözünde ukrayna “sırf siyasi nedenlerle engelli bir yarışmacıyı engelleyen ülke” durumuna düştü. şarkısı bile bu derece masumken üstelik.
2019
kendi içinde yaşadığı krizi "yarışmadan çekilerek" çözen ukrayna, 2019'da eurovision'a katılmadı. aslında her şey normal gidiyordu. son ana kadar katılmak için elinden geleni yaptı. ulusal yarışmayı maruv isimli bir şarkıcı kazanmıştı. ancak söz konusu şarkıcının ülkelerini işgal eden rusya'da konserler vermesi çok büyük tartışmalar yarattı. sonrasında maruv kendisine teklif edilen anlaşmanın şartlarından yakınarak çekildi. ulusal finalde ikinci ve üçüncü olan şarkıcılar da bu kadar ağır şartlar içeren bir anlaşmayı imzalamak istemediler. yukarıda eski eurovision temsilcilerinin patronlaşmasından bahsetmiştik ya, 2019'da zirveye görerek yarışmaya gidecek şarkıcıların milliyetçiliğini ölçtüler ve devam eden tartışmanın daha da üzerine gittiler. sonuç itibariyle şarkıcı krizini aşamayan ukrayna bir kez daha rusya nedeniyle siyaseti ön planda tutup yarışmadan çekilme kararı aldı.
2022 / yarışmacı ve şarkı: kalush orchestra - stefania / sıra: #1
resmen rusya tarafından işgal altında olan ukrayna yarışmaya çok ciddi politik bir şarkı göndermeye çalıştı ve doğal olarak ebu tarafından reddedildi. ancak her seferinde olduğu gibi bu kez de siyasi yasağın etrafından dolanmayı başardılar. nasıl mı? işgalin başlamasından (şubat 2022) önce yazılan bir şarkıyla. madem siyasi bir şarkıyı yarışmaya gönderemiyorlar, onlar da normal bir şarkıyı siyasileştirdiler. esasen işgalden önce yazılan stefania, grubun liderinin annesine yazdığı bir şarkıydı ama süreç içerisinde savaşla özdeşleşen bir parça haline geldi (esasen 1972'de yazılmış olmasına rağmen 1974'teki kıbrıs barış harekatı'yla özdeşleşen memleketim şarkısını getiriyor insanın aklına). ukrayna'nın işgali bu kadar yeniyken ve tüm avrupa ukrayna halkına maddi/manevi desteklerini gönderirken değil güzel bir şarkı, bir dakikalık düdük sesini bile birinci yaparlardı o yıl. hele ki duyarlı z kuşağı sosyal medyada tepki yağdırırken klasik diplomasi çerçevesinde hareket eden ülke liderlerinin kayıtsızlığını görmek onları daha fazla destek vermeye itti. sonuç olarak ukrayna tarihi bir puanla yarışmayı kazandı.
bu yıl ise içinde bulunduğu savaş ve siyasi kriz nedeniyle yarışmaya ev sahipliği bile yapamıyor. kendi zaferinin ingiltere'nin ellerinde yükselmesini izliyor.
bir kamu ve kültürel diplomasi aracı olarak eurovision'ı her ülke kullanıyor ancak bunu ukrayna kadar kullanıp karşılık bulan başka bir ülke daha yok. şu bir gerçek: eurovision olmasaydı da avrupa halkları rus nefretinden dolayı ukrayna'yı desteklerdi ama eurovision'ın bu desteği bir sevgiye ve sempatiye çevirmede önemli bir rolü var.
nihayetinde avrupa genelinde yaklaşık 200 milyon kişinin izlediği bir yarışmadan bahsediyoruz. bu açıdan bakıldığında eurovision, avrupa halklarının bir ülke hakkındaki algısını şekillendirmede doğrudan ya da dolaylı olarak rol oynayabiliyor.
gelgelelim, işin siyasi ayağından farklı olarak şarkı boyutunda da başarılı olduklarını görüyoruz. ukrayna, siyasi mesajı olsun ya da olmasın yarışmaya genellikle iyi şarkılar yolladı. siyasi krizler olmasaydı da ilk 10'a birçok kez girmeyi başarırdı muhtemelen. zira ülkenin 2004, 2006, 2007, 2008, 2011, 2013, 2016 ve 2022 yılları için gönderdiği şarkılar gayet başarılı parçalar.
ancak esas soru şu: şimdi üçüncü kez ev sahipliği yaptığı yarışmada kendi rekorunu kırıp daha kötü bir sonuç mu elde edecek, yoksa yarışmanın ingiltere'de düzenlenmesi üzerlerindeki bu ev sahipliği lanetine son mu verecek? :)