Uzay Taşları ve Cüce Gezegenlerden Oluşan Bir Bölge: Kuiper Kuşağı
gaz devi olan neptün'ün ötesinde, buzlu cisimlerle dolu bir uzay bölgesi bulunmaktadır. bu buzlu cisimlerin olduğu bölgeye "kuiper kuşağı" denmektedir. bu soğuk alan, güneş sistemi'nin ilk zamanlarının kalıntılarıdır ve içerisinde trilyonlarca nesneyi barındırmaktadır. bu bölgeye aynı zamanda güneş sistemimizin üçüncü bölgesi de denmektedir.
kuiper kuşağı adı ise gerard kuiper'dan gelmektedir. aslında kendi bu kuşağı keşfetmemiş ancak olabileceğini öngören bilimsel makaleler yayınlamıştır. bir diğer kişi ise astronom kenneth edgeworth, 1940'larda yayınladığı makalelerinde plüton'un ötesindeki nesnelerden bahsederek bazen edgeworth-kuiper kuşağı olarak anılmasını sağlamıştır. bazı araştırmacılar burayı trans-neptün bölgesi olarak adlandırmayı ve kuiper kuşağı nesnelerine (kbo'lar) neptün ötesi nesneler veya tno'lar olarak atıfta bulunmayı tercih etmektedir.
bölgenin pek çok adı ve isim kişisi var gibi gözükse de asıl keşfedenler gök bilimci dave jewitt ve jane luu olmuştur. ikili aslında 1987 yılından itibaren neptün'ün ötesindeki bu nesnelere ulaşmak için gökyüzünü inatla tarayarak 1992 yılında yaklaşık 190 km çapında buzla kaplı bir cisim keşfetmişlerdir. ikili bu gördükleri ilk nesneyi "gülen yüz" olarak adlandırmışlardır, ancak daha sonra "1992 qb1" olarak kayıtlara alınmıştır.
1992 qb1 cismi güneş çevresindeki bir turunu 296 yılda tamamlamaktadır. ilk keşif sonrasında birçok nesne daha bulunarak günümüzde yaklaşık 2.000'den fazla neptün ötesi nesne keşfedilmiştir.
kuiper kuşağı, neptün gezegeninin ötesinde, yaklaşık 30 ile 55 astronomik birim (1 astronomik birimdünya ile güneş arasındaki uzaklık yani 150 milyon km’dir) arasında bir uzaklıktan başlamaktadır. yani 4.5 ile 8.5 milyar km gibi bir uzaklıktan söz etmekteyiz. neptün'den sonraki kuşağın tümü ise 100 milyar km’den daha öteye kadar uzanmaktadır.
kuiper kuşağı'nın oluşumu ve kökeni
gökbilimciler, kuiper kuşağı'nın buzlu nesnelerinin güneş sisteminin oluşumundan kalan kalıntılar olduğunu düşünmektedir. ana asteroit kuşağı ve jüpiter arasındaki ilişkiye benzer şekilde, neptün orada olmasaydı bir gezegen oluşturmak için bir araya gelebilecek nesnelerin bir bölgesidir. bunun yerine, neptün'ün yerçekimi uzayın bu bölgesini o kadar karıştırmıştır ki, oradaki küçük, buzlu nesneler büyük bir gezegende birleşememiştir. ancak bir şekilde güneş'in yörüngesinde yavaşça dönerken konumlarını korumayı başarmışlardır. kuiper kuşağı ve onun gibi olan; daha uzak ve küresel şekildeki oort bulutu, güneş sisteminin başlangıcından kalan kalıntıları içerir ve kuiper kuşağı'nın doğuşuna dair kanıtlar sunmaktadır.
kuiper kuşağındaki bazı nesneler
ilki tabii ki plüton'dur. 1930 yılında keşfedilen plüton daha kuiper kuşağı keşfedilmeden kuşaktaki yerini almıştı bile. bu yüzden bugün "kuiper kuşağı kralı" olarak bilinmektedir.
ikinci kuşak nesnesi ise sedna'dır. sedna plüton'un yakşaşık dörtte üçü büyüklüğünde olup 2004 yılında keşfedilmiştir. sedna güneşten bir hayli uzaktır. güneşin etrafındaki dönüşünü 10.500 yılda tamamlamaktadır.
üçüncü kuşak nesnesi eris'tir. 2005'te gökbilimciler, plüton'dan biraz daha küçük olan eris'i keşfetmişlerdir. eris, 557 yılda güneş etrafındaki bir yörüngesini tamamlar ve güneş'e olan uzaklığı dünya'nınkinden yaklaşık olarak 100 kat daha fazladır. kendi etrafında dönüşü ise 29,5 saat sürmektedir. eris 3d model
dördüncü kuşak nesnesi haumea'dır. başlangıçta 2003 el61 olarak adlandırılan haumea, yaklaşık olarak pluto ile aynı boyuttadır. haumea, güneş sistemimizdeki en hızlı dönen büyük nesnelerden biridir. hızlı dönüşü haumea'nın şeklini bozarak bu cüce gezegeni bir futbol topu şeklini almasına neden olmuştur. haumea'nın güneş etrafında bir tur atması 285 dünya yılını alırken, kendi etrafındaki dönüşü 4 saat sürmektedir. haumea 3d model
beşinci kuşak nesnesi makemake'dır. pluto'dan biraz daha küçükktür ve dünya'dan bakıldığında kuiper kuşağı'ndaki en parlak ikinci nesnedir (plüton ise en parlaktır). bu cüce gezegenin güneş etrafında bir tur atması yaklaşık 305 yıl sürmektedir. kendi etrafındaki dönüşünü ise yaklaşık 22 saatte tamamlamaktadır. makemakae 3d model
...
ayrıca kuiper kuşağı bir kuyruklu yıldız kaynağıdır. oradaki nesneler zaman zaman çarpışır, çarpışma parçaları daha küçük kbo'lar güneş sistemine dağılır.çarpışan kbo'lar tarafından üretilen parçalar, neptün'ün yerçekimi tarafından onları güneşe doğru gönderen yörüngelere itilebilir; bu parçalar jüpiter'e ulaşırsa jüpiter, onları 20 yıl veya daha kısa süre hapseder. bunlara kısa periyotlu jüpiter ailesi kuyruklu yıldızları denir. araştırmacılar, bazı dünya'ya yakın asteroitlerin aslında yanmış kuyruklu yıldızlar olduğunu ve bunların çoğunun kuiper kuşağı'nda başlamış olabileceğini keşfettmişlerdir.
kuyruklu yıldızların diğer kaynağı, çok eğimli yörüngelerdeki uzun dönemli kuyruklu yıldızların çoğunun geldiği oort bulutudur.
pek tabi bu nesneleri dünya'dan tespit etmek bir hayli zordur ve nasa, güneş sisteminin doğuşundan kalan bu uzak kalıntıları görüntüleyebilmek için new horizons görevini başlatmıştır. uzay aracı 2015 yılında plüton'a ulaştıktan sonra kuiper kuşağı nesnelerini incelemek amacıyla yoluna devam etmiştir. 1 ocak 2019'da new horizons, 2014 mu69 adlı kuiper kuşağı nesnesinin yanından geçmiştir.