Yeni Koronavirüs, Yarasalardan İnsanlara Nasıl Geçti?
yeni koronavirüs sars-cov-2'nin ortaya çıkmasının nedeni, direkt yarasa çorbası içen insanlar değil. çünkü virüs, insanların sindirim sistemindeki asitlerden dolayı barınamıyor. asıl neden; yarasanın ısırdığı bir hayvanın (kesin olmamakla birlikte: pangolin) virüsü yarasadan kapıp, canlı hayvan pazarında insanlarla yakın temas sonucu bulaştırması olarak görülüyor.
yarasalar ve taşıdıkları virüs hakkında biraz bilgi vereyim.
virüsün kaynağı olarak gösterilen yarasalar, diğer birçok memeliye göre erken evrimleşmiş ve nispeten az değişim göstermiş. bu zaman aralığında virüsler de yarasalarla beraber evrimleşmişler.
genellikle meyveyle ya da hayvanlardan kan emerek besleniyorlar. dışkılarında, idrarlarında ve ağızlarında binlerce virüs var. ancak bu virüsler onları öldürmüyor. virüsleri kendilerine bir savunma aracı olarak kullanıyorlar. habitatlarını yabancılara karşı virüsleri kullanarak koruyorlar.
yarasaların virüslerle beraber anılmasındaki sebep nedir? evet, yarasalar; kuduz, hanta, sars gibi birçok zoonoz etkenin kaynağı. dünyadaki tüm canlı formları virüs barındırır; yarasalar da istisna değildir. dünyadaki memeli türlerinin dörtte birini yarasalar oluşturur. sadece bir mağarada milyonlarca yarasa bir arada bulunabilir.
yarasaların büyük koloniler halinde yaşamaları, tüneme davranışları ve barındıkları ortamların koşulları hastalık etkenlerinin yayılmasını da kolaylaştırır. uçabiliyor olmaları da etkenleri farklı türlere bulaştırabilme imkanı verir.
avladıkları böceklerin bulunmadığı dönemleri kış uykusunda geçirirler. daha ılıman bölgelerdeki yarasalarda bu kış uykusu davranışını günlük olarak yapar. dinlenme saatlerinde vücut sıcaklığını dış ortam sıcaklığına kadar indirerek metabolizmalarını yavaşlatır ve ciddi bir enerji tasarrufu sağlarlar.
aslında bu özellik virüsler için de bir fırsattır. bu sayede yarasaların kanında hızlıca çoğalma fırsatı bulurlar. böcekle beslenen küçük memeliler ömürlerinin oldukça kısa olmasıyla bilinir. ancak bu durum yarasalar için geçerli değildir. yarasalar 25 yılı aşkın bir yaşam süresine sahip olabilirler.
bu yaşam süreleri boyunca taşıdıkları viral etkenleri yavrularına, kendi türünden bireylere ve başka türden canlılara bulaştırabilir. yarasaların bağışıklık sistemleri de diğer türlerden farklı değildir. virüslerin kuluçka süreleri türden türe değişebilir. virüsler içinde bulunduğu canlıda uzun süre hiç semptom göstermeden bulunabilir.
bu yeni tip virüsler zaten hep yarasalarda vardı. peki, neden şimdi ortaya çıktı?
çünkü hızlı nüfus artışı ve küresel ısınmayla birlikte doğanın girmememiz gereken yerlerine girdik. yarasalar ve diğer birçok türün yaşam ortamlarını tahrip ettik, parçaladık. özellikle son 30 yılda ortaya çıkan zika, ebola, sars, mers vs gibi salgın hastalıklara maruz kalmamızın nedeni tam olarak bu.
yarasalar ve diğer tüm canlıların yaşam ortamlarını korumak aslında kendimizi bu salgınlardan korumanın da birincil yolu. şehir yaşamı ve vahşi yaşam iç içe olduğu sürece daha varlığını bilmediğimiz ve etkisi çok daha yıkıcı yeni hastalık etkenleriyle karşılaşabiliriz.