Yönetmen Michael Haneke'nin, Filmlerinde Anlatmak İstediği Temel Şeyler
haneke, bir festival öncesinde seyircilere hitaben "size huzursuz seyirler dilerim” demiştir
onun filmlerini izlerken rahatsız olmamanız mümkün değildir. rahatsızlık vermek konusunda oldukça inatçı bir yönetmendir. bizim nuri bilge ceylan gibi bireysel odaklı değil daha çok sınıf temelli filmler çeker. odağına aldığı sınıf ise orta, orta-üst ya da üst sınıflardır. burada sınıf derken elbette ki ken loach tarzı sosyo-ekonomik temalı filmlerden bahsetmiyoruz. onun burjuva ve orta sınıfla olan derdi bambaşkadır. haneke, bu sınıflardan gerçek anlamda nefret eder. örneğin en çok bilinen filmlerinden biri olan ve amerika'da yeniden çektiği funny games isimli filminde bu sınıftaki bir aileye yapmadığını bırakmaz. yine çok tartışılan ve ülkemizde de toplu aile intiharlarıyla tekrar gündeme gelen ilk uzun metraj filmi der siebente kontinent'te orta sınıf çekirdek bir ailenin adım adım yıkılışını anlatır bize. buradaki yıkılış yeşilçam'dan alışık olduğumuz tarzda bir aile dramı kesinlikle değildir. tüm çöküşü hiçbir şekilde dramatize etmeden gösterir. sanki bir seri katilin kurbanlarını öldürürken bundan zevk alması gibi haneke de burjuva ve orta sınıf cinayetlerini büyük bir zevkle işler.
kendisi bir avrupalıdır ve aynı zamanda iflah olmaz bir "avrupa medeniyeti" eleştirmenidir. fransa'da çektiği filmlerinin hemen hemen hepsinde göçmenlere yer verilir. cache filminde cezayirli göçmenler filmin gizli baş rolündedir. filmde açık bir şekilde tavrını göçmenlerden yana koyar. mesela code inconnu recit incomplet de divers voyages filminde genç bir göçmen, beyaz avrupalı üst sınıf bir kadının suratına tükürür. tükürdüğü surat aslında avrupa'nın suratıdır. geçmişte yaptığınız onca sömürünün, katliamın, kongo kauçuk tarlalarında kestiğiniz el ve ayakların bedelini, filmlerinde avrupalı burjuvalıları rahat bırakmayarak onlara ödettirir.
das weisse band - eine deutsche kindergeschichte filminde ise bu sefer almanya'nın geçmişini kurcalar. her şeyin suçunu tek bir kişiye yani hitler'e atmaktan beis görmeyen alman toplumunun suratına tükürmekten hiç gocunmaz. "ikinci dünya savaşında yol açtığınız yıkımın sorumlusu sizlerdiniz, hitler'in tek yaptığı sizin gibi yozlaşmaya meyilli bir topluma lider olmaktı" der.
der siebente kontinent (1989)
ilk uzun metraj filmidir. daha ilk filmiyle tüm derdini ve ileride de ne anlatacağını bize tam anlamıyla göstermiştir. varoluşsal sıkıntıların, tüketim manyaklığının, iletişim kuramamanın ortasında kalmış bir çekirdek aileyi paramparça eder bu filmde. filmi izlerken sanki siz de bir yandan lime lime olursunuz. haneke ilk filmiyle niyetini açıkça belli etmiştir. "ben asla siz izleyicinin yanında olmayacağım" der. tek gayesi, bizlerin rahat koltuklarımızda rahatsız olmamızdır.
benny's video (1992)
şiddet onun birincil düsturudur. şiddeti asla estetik kaygılarla kullanmaz. onun şiddet sahneleri ani ve oldukça saftır. bir bankta elinizde kahvenizle oturmuş ve kimseyi rahatsız etmeden etrafı izlerken suratınıza nereden geldiği belli olmayan sert bir tokatın atıldığını hayal edin. işte haneke'nin şiddeti böylesine beklenmedik, sarsıcı ve ilkeldir. bu filminde de nedensiz şiddeti anlatır bize. gerçekten de gösterdiği şiddetin bir nedeni yoktur. insanların binlerce yıl önce hayvanlarla içe içe yaşarken uyguladığı şiddet ne ise bugün yaptığı da odur.
71 fragmente einer chronologie des zufalls (1994)
1993 yılında viyana'da bir öğrenci bir banka şubesine gider ve burada üç kişiyi öldürüp ardından intihar eder. bu, yaşanmış bir olaydır. bugün, dünyanın her yerinde buna benzer pek çok cinnetlik haberle karşılaşabilirsiniz. bu film de, 71 parçadan oluşan bir cinnet geçirme halidir. sizi cinnet geçirtecek kadar sıkabilecek pek çok sahne (tenis ve ihtiyar adamın telefon sahnesi) haneke tarafından bilerek filme konmuştur. sanki her şey, sondaki benzincinin de söylediği gibi"bilmiyorum ki bu tamamen çılgınlık" dememiz içindir.
funny games (1997)
haneke bu filmi amerikalı izleyiciler için daha sonra tekrar çekti. fakat ben orijinal hali için konuşacağım. film, haneke'nin kullanmaktan vazgeçmediği üç kişilik orta sınıf bir ailenin araba içi muhabbeti ile başlar. yapılan muhabbetten, uzaktaki evlerine kafalarını dinlemek üzere gittiklerini anlarız. her orta sınıf aile gibi sıkıntıdan uzak bir tatil yapmayı hayal etmektedirler. ancak bir gün kapılarını yumurta istemek için beyaz elbiseli iki genç çalar. ve huzursuzluk başlar.
code inconnu recit incomplet de divers voyages (2000)
medya şiddeti sıradanlaştırır. her gün onlarca, yüzlerce ve bazen binlerce ölüm haberleriyle karşılaşırız. bir çeşit ölüm makinesi olan devletin işlediği onca cinayet hiç sorgulanmadan halka servis edilir. hedefler yok edildi denir, şu kadar kişi etkisiz hale getirildi diye bas bas bağırılır. yıllarca cezayir'den çıkmayı reddeden fransa'nın o topraklarda yaptıkları fransız burjuvazisi tarafından hiç sorgulanmamıştır. medyada gördükleri tümden laf kalabalığıdır onlar için. ta ki o cezayirlilerin göçmen çocuklarından biri metroda onların suratına tükürene kadar. haneke'nin anlattığı toplum unutkandır, suskundur ve her şeyden önemlisi de kibirlidir. gözlerini her şeye kapatan bu toplumu kendi tarzında bir şiddetle sarsabileceğini bildiği için işte böyle filmler çeker.
la pianiste (2001)
bir uyarlama olması sebebiyle haneke'nin en "birey odaklı" filmi denebilir bu film için. onun filmlerinde aileler ve aile üzerinden de toplum hedef alınırken bu filminde dışarıdan etkileyici bir piyano eğitmeni olarak görülen bir kadının içten içe kaynayışını izleriz. baskıcı ve otoriter annesi yüzünden yaşaması gereken hiçbir şeyi yaşayamayan, bu sebeple de nasıl yaşaması gerektiğini de unutan bir kadının sarsıcı hikayesine şahitlik ederiz.
le temps du loup (2003)
haneke'nin artık herkesten intikamını aldığı distopik filmidir. artık hedefinde burjuva değil tüm toplum vardır. aslında önceki ve sonraki filmlerinde eleştirmekten çekinmediği devleti bu sefer gereklilik gibi görür. bu filmde otorite ortadan kalkmış ve "insan insanın kurdu" olmuştur. gerçi onun filmlerinde devlet varken de şiddet her haliyle mevcuttur. onun gözünde devletli de devletsiz de insan insanı yemeye devam edecektir.
cache (2005)
ve geliriz benim en sevdiğim haneke filmine. kaç kez izlediğimi hatırlamıyorum bile. ilk izlediğim andan son izleyişime değin her seferinde etkilenmeye devam ediyorum. insanlık üzerine anlatılan en etkileyici hikayelerden biridir bu film. gözlerini olan bitene kapamaktan her daim memnuniyet duymuş olan insan evladına bu film her gün izletilmeli, bir ders gibi her okulda çocuklara gösterilmelidir. çünkü ne kadar uyku hapı alıp uykuya dalmaya çalışsak da yaptıklarımızdan asla kaçamayacağız. bir gün haneke gibi bir yönetmen çıkagelecek ve evinizin önüne bir kaset bırakıp gidecek.
das weisse band - eine deutsche kindergeschichte (2009)
ve sıra gelir alman toplumuna. her günahını hitler'e atıp yaptıklarından kaçabileceğini zanneden insanlara... ve alman toplumu üzerinden aslında hepimize... sizi yönetenler sizlerin bir ortalamasından başka bir şey değil. hepiniz seçtikleriniz kadarsınız. onların yaptıklarından ya da yapmadıklarından hep sizler sorumlusunuz. filmdeki çocukları aileleri yarattı. o çocuklar da hitler'i... hitler'in yol açtıkları ise ortada. haneke bizleri ne kadar çok tokatlasa hakkıdır. biz insanlardan hiçbir halt olmaz.
amour (2012)
ve geliriz kusursuz bir başyapıta. haneke bir aşk hikayesi anlatacak olursa işte böylesine bir filmle anlatır. bu filmiyle yıllardır yerin dibine soktuğu orta-üst sınıfa artık acımaya başladığını düşünürüz. iki yaşlı insana, bu sefer rahat ve huzurlu bir son bahşedeceğini zannederiz; fakat yine yanılırız. öyle bir film çeker ki hem toplumu ve aileyi hem de bireyin kendisini ameliyat masasına yatırır. masadan hiç kimse sağ çıkamaz. ve bizler de dışarıda tüm umutlarımızla öylece kalakalırız. çünkü onun filmlerinde umuda ve inanca yer yoktur. umduğunuz her şey onun filmlerinde bir bir elinizden alınır. bu anlamda bir umut taciri değil bir umut yok edicidir. iyi bir şey yapıp yapmadığı ise tamamıyla size kalmıştır.
happy end (2017)
şu an için son filmi. filmine "mutlu son" ismini vermesi bile müthiş bir ironi. amour gibi bir başyapıtın hemen ardından çektiğinden bu film ile ilgili beklentiler çok yüksekti. bu sebeple kimilerince pek beğenilmedi. film, aslında haneke'nin bunca zamandır anlattıklarının özeti gibiydi. tüm dertlerini sanki tek bir filmde bir araya getirmek istemişti. böylesine bir çabaya girmesi belki de eleştirilen nokta oldu. çünkü bu tarz bir çaba genelde tecrübesiz genç yönetmenlerin yapacağı bir deneme olurdu. göçmen mevzusu, yaşlılık, iletişimsizlik, sorunlu bir burjuva aile ve ölüm gibi haneke'nin bayıldığı tüm konulara bu filmde denk geliyorsunuz. o yüzden haneke tutkunları adına kesinlikle kaçırılmaması gereken bir film.