Antik Roma'da Yeni Yıl Neden Mart Ayında Başlıyordu?

mart, bir zamanlar doğa ile daha fazla iç içe yaşayan insanlar tarafından doğanın uyanışını ve yeni başlangıçları simgelediği için yılın ilk ayı olarak belirlenmişti.

dünyanın çoğunda kullanılan modern takvim, roma cumhuriyeti döneminde ortaya çıkmıştır. bu takvim, devletin kurucusu ve ilk kralı romulus'a atfedilse de, takvimin babilliler, etrüskler ve antik yunanlılar tarafından tasarlanan diğer takvim sistemlerinden geliştirilmiş olması muhtemeldir.

roma'nın efsanevi kurucusu romulus'a atfedilen roma takvimi, öncelikle gökyüzündeki ayın döngülerinden ve tarımsal olaylardan etkilenmiştir. bu eski takvimde mart, ilkbaharın gelişiyle ilişkilendirilen yeniden doğuşu ve yenilenmeyi temsil eden başlangıç ayı olarak ortaya çıkmıştır. adını roma savaş tanrısı mars'tan alan mart (march), hem askeri hem de tarımsal sembolizmle doludur ve bu yönlerin roma toplumundaki önemini yansıtır. tarlalar ekime mart'ta hazırlanır, ordular sefere mart'ta hazırlanır, yepyeni umutlar ve enerji ile bir döngü başlar.

bu eski takvimde mart, yılın başlangıcını işaret ediyordu; bu seçim, baharın getirdiği doğal büyüme ve canlanma döngüsüyle uyumluydu. mart (march) adı, tanrı mars'a saygı gösteren latince "martius" kelimesinden türemiştir. bu tanrı yalnızca bir savaş tanrısı olarak değil, aynı zamanda bir tarım koruyucusu olarak da saygı görüyordu ve bu da mart ayının ilk ay olarak seçilmesini daha da sağlamlaştırıyordu. ekim ve büyüme mevsimi olarak mart, roma dünyasında iyimserlik ve beklenti zamanıydı. bugün dünya'da kabul gören takvim halen bu eski takvimin izlerini taşır. mart'ın ilk ay olduğu bu takvimdeki eylül (september), ekim (october), kasım (november) ve aralık (december) ayları, isimlerini latince 7 (septem), 8 (octo), 9 (novem), 10 (decem) sayılarından alır.

temmuz (july) ve ağustos (august) aylarına julius caesar ve halefi imparator augustus'u onurlandırmak için bu isimler verilmiştir. haziran (june) ayına ismini veren roma mitolojisindeki juno, yunan mitolojisindeki hera'ya karşılık gelir, tanrı satürn'ün kızıdır ve jüpiter'in (zeus'un) eşidir. hermes'in annesi maia ise mayıs (may) ayına ismini veren tanrıçadır.

nisan ayı için kullanılan april kelimesi, antik romalılar tarafından aya verilen isim olan latince aprilis'ten gelir. romalıların neden bu ismi verdiklerini kimse kesin olarak bilmiyor. bazı romalı yazarlar, aprilis'in "açmak" anlamına gelen latince aperire fiiliyle ilişkili olduğunu düşünüyorlardı çünkü nisan'da yaprak ve çiçek tomurcuklarını "açıyordu". daha olası bir teori ise ismin yunan tanrıçası afrodit'in isminin etrüsk dilindeki biçimi olan apru'dan esinlenerek ortaya çıkmış olmasıdır.

ilk takvimde 10 ay ve 304 gün vardı. mart ayında (martius) başlayan takvim, ılıman roma'da hasat zamanı olan aralık ayına kadar devam ediyordu. kalan günlere ve aylara bir isim verilmemişti. m.ö. yedinci yüzyılda, roma'nın ikinci kralı numa pompilius'un saltanatı civarında, takvim ayları esaslı bir revizyondan geçti. bu, 50 gün eklemeyi ve mevcut 10 ayın her birinden bir gün ödünç alarak iki yeni, 28 günlük kış ayı yaratmayı içeriyordu: ianuarius (tanrı janus'u onurlandıran, bugünkü january yani ocak) ve februarius (roma arınma festivali olan februa'yı onurlandıran, bugünkü february yani şubat).

roma toplumu evrimleştikçe takvim de evrimleşti. zamanla takvim, astronomik olaylarla daha iyi uyum sağlamak için çeşitli revizyonlardan ve ayarlamalardan geçti. julius caesar'ın m.ö. 45'te jülyen takvimini kullanıma alması önemli değişikliklere yol açtı. kapılar ve geçitler tanrısı janus'un adını taşıyan ocak (january), yılın ilk ayı olurken mart üçüncü sıraya geçti. yani yılın başlangıcı zannedileninin aksine hıristiyanlık ortaya çıkmadan önce ocak ayı olmuştu ve yeni yıl ocak başında kutlanıyordu.

takvimin yapısındaki bu değişim, takvim yılını güneş yılıyla daha yakın bir şekilde senkronize etme isteğinden kaynaklanmıştı. jülyen takvimi astronomik olarak daha doğruydu ve yıllar içinde biriken yanlış hizalamaları düzeltmeyi amaçlıyordu.

jülyen takvimi, papa xiii. gregory'nin dünya'nın güneş etrafında dönmesi için gereken süreyi daha doğru bir şekilde yansıtacak şekilde takvimi ayarladığı 1582 yılına kadar büyük ölçüde aynı kaldı. bu tarihten sonra, bugün de dünyada yaygın olarak kullanılan takvim, gregoryen takvimi olarak adlandırıldı.

kaynak: thearchaeologist.org,  nationalgeographic,  merriam-webster.com