Apple ve Microsoft, Tüm Teknolojiyi Xerox PARC'tan mı Çaldı?

bazı hikâyeler vardır, kulaktan kulağa yayılır ama kimse tam olarak “kim kimi nerede ne zaman neyle kazıkladı” kısmını net bilmez. işte teknoloji dünyasının en meşhur dedikodusu da budur: “steve jobs ve bill gates, xerox’tan ne çaldı?”

işin aslı, bu bir efsane değil. bu düpedüz belgelenmiş, kayıt altına alınmış, kahramanları sağken itiraflarla süslenmiş bir teknoloji tarihinin en meşhur ‘soygunu’.

1970’lerin sonu: xerox parc – geleceğin mucitleri, ama yanlış şirketin çatısı altında
xerox parc (palo alto research center), 1970’lerin başında kaliforniya’da kuruldu. burası mühendislik dehası kaynıyordu. adamlar kelimenin tam anlamıyla 20 yıl sonrasını yaşıyordu:

- grafiksel kullanıcı arayüzü (guı) – bugün her bilgisayarın ekranında olan pencere-menü-fare sisteminin ilk hali
- bit-mapped ekran – piksel tabanlı görüntüleme
- mouse (fare) – douglas engelbart bulmuştu ama parc ticari hale getirdi
- wysıwyg editörleri – “ne görüyorsan onu alırsın” yazılımlar
- ethernet – yerel ağların babası
- objeye yönelik programlama (smalltalk) – bugünkü python, java, c# gibi dillerin dedesi

xerox, bunların hepsini yaptı… ama hiçbirini paraya çeviremedi. şirketin yöneticileri, hâlâ fotokopi makinesi satmanın peşindeydi. ceo'nun mosue'a bakışı ve tarihin elinden kaçıp gidişini izlemek, tarifsiz... harbiden.

1979: steve jobs laboratuvara girdi, geleceği çaldı

1979’da steve jobs, apple’ın mühendisleriyle birlikte xerox parc’a davet edildi. neden mi? xerox, apple’a yatırım yaptığı için, biraz da lütuf gibi “bir demo gösterelim” kafasındalardı.

steve laboratuvara girdi. mouse ile yönetilen bir ekran gördü. pencereler, ikonlar, tıklamalar… yani dos’un siyah ekranına mahkûm bir dünyada bu bilgisayarlar konuşuyordu resmen.

jobs’ın yorumu netti:

“on yıl sonra bütün bilgisayarlar böyle olacak. ve xerox bu geleceği elinin tersiyle itiyor.”

döndü, lisa projesine emir verdi: “bu teknolojiyi biz yapacağız.”

1983’te lisa çıktı. çok pahalıydı, tutmadı. ama ardından 1984’te macintosh geldi. işte patlama bu oldu. guı halka indi.

1985: bill gates sahneye çıkıyor

gates olaya biraz daha ticari baktı. microsoft, apple için yazılım geliştiriyordu zaten. macintosh’un guı’sinden haberdardı. ama gates guı’yi bir “apple olayı” değil, bir geleceğin standardı olarak görüyordu.

windows 1.0, 1985’te çıktı. jobs sinirlendi: “sen bizim gui’mizi çaldın!” 

gates’in cevabı efsanedir:

- "well, steve, i think there's more than one way of looking at it. ı think it's more like we both had this rich neighbor named xerox and i broke into his house to steal the tv set and found out that you had already stolen it."

- “bak steve, bence bu olaya birden fazla açıdan bakılabilir. bence bu daha çok şöyle bir şey: ikimizin de zengin bir komşusu vardı, adı xerox. ben onun evine televizyonunu çalmak için girdim ama bir baktım ki sen zaten onu çalmışsın.”

itiraf gibi ama gayet de mantıklı. çünkü xerox hiçbir zaman o televizyonu satmayı düşünmemişti zaten.

kronolojik özet (çalma güncesi gibi): kim kime ne yaptı?

- 1973 xerox, alto bilgisayarını geliştirdi guı + mouse doğdu ama piyasaya sürülmedi
- 1979 jobs xerox parc’ı ziyaret etti demo gördü, “bunu biz yapalım” dedi
- 1983 apple lisa çıktı guı kullanan ilk ticari bilgisayar (çok pahalıydı)
- 1984 macintosh piyasaya çıktı guı halkla buluştu
- 1985 windows 1.0 duyuruldu gates, jobs’tan ilhamla guı’ye girişti
- 1990 windows 3.0 çıktı guı artık dünya standardı oldu

neleri götürdüler?

1. grafiksel kullanıcı arayüzü (guı):
en büyük soygun bu. bugün android’den windows’a, macos’tan arabaların ekranlarına kadar her yerde var.

2. mouse:
evet, douglas engelbart buldu ama xerox bunu bilgisayarla entegre etti. jobs gördü, aldı, mac’e koydu.

3. bitmapped ekran:
karakter değil piksel tabanlı ekranlar. bugünkü tüm modern görüntüleme sistemlerinin temeli.

4. objeye yönelik programlama (oop):
smalltalk diliyle, bugünkü yazılım mimarisinin kapısını araladılar.

5. wysıwyg uygulamalar:
word, excel, powerpoint… bunların atası xerox parc’ta geliştirildi.

etkileri bugüne nasıl yansıdı?

- eğer jobs o gün xerox’a gitmeseydi, guı belki de 10 yıl geç yayılırdı.
- eğer gates guı’yi ürünleştirmeseydi, bu teknoloji elit bir apple lüksü olarak kalırdı.
- ve eğer xerox vizyon gösterseydi… belki bugün xeroxbook, xeroxphone, xeroxgpt konuşuyor olurduk.

ama olmadı. vizyon, fikirden daha değerliydi. jobs da gates de bunu anladı. xerox? o sadece fikir sahibiydi. oyunu kuran değil, sadece malzeme sağlayan oldu.

son söz

“çaldılar mı?” sorusunun cevabı net: evet, fikirleri arakladılar. ama gel de şu soruyu da kendine sorma:
“sen xerox olsan, buluş yapıp raflara mı koyardın, yoksa jobs gibi ürünleştirip dünyayı mı değiştirirdin?”

işte vizyon bu kadar basit. fikir senden çıkmış olabilir, ama tarih harekete geçenin adını yazar.

kaynaklar:
- “dealers of lightning” – michael a. hiltzik
- “triumph of the nerds” – robert x. cringely (belgesel)
- steve jobs biyografisi – walter ısaacson
- xerox parc resmî yayınları & arstechnica makaleleri
- bill gates – “the road ahead”