Avrupa, Haritada Asya'nın Bir Uzantısı Gibiyken Neden Ayrı Bir Kıta Olarak Sayılır?

hem avrupa hem de asya, avrasya adı verilen kara kütlesinin bir parçasıdır ve jeolojik olarak aynı tektonik plaka üzerinde tek bir kıtadır. onları ayıran bir dağ sırası veya okyanus gibi net bir doğal sınır yoktur. ural dağları ve ural nehri ile hazar denizi ve kafkas dağları'na göre hesaplanan geleneksel sınır oldukça keyfidir.

bu, antik yunan coğrafyacıların bakış açısının bir sonucuydu. onlara göre ege denizi'nin batısındaki her şey kendi dünyalarıydı ve ege denizi'nin doğusundaki her şey yabancı topraklardı. bunlar pers ve diğer medeniyetlerin yaşadığı topraklardı.

esasında, dünyadaki birçok kültür, ayrımların o sınıflandırmaları çizen kültür için önemli olmaması sebebiiyle de, tüm farklı insan kitlelerini tek bir gruba (diğerleri, barbarlar, ...) koyma alışkanlığına sahipti. örneğin, antik persliler de batılarındaki hemen hemen herkese "yavana", yani yunanlılarını belirtmek için "iyon" demişlerdi. türkçe'ye de yunan söylemi farsça'dan gelmiştir.

yunan coğrafyacıları anaksimandros, hekataes ve tarihçi herodot bilinen dünyayı üçe ayırmışlardır. avrupa, yani yunan yarımadası ve kuzeybatı'daki topraklar, asya (anadolu, pers ve doğudaki diğer topraklar) ve libya/afrika, yani akdeniz'in güneyindeki topraklar.

yunan dünya görüşünün dünyaya bakmanın baskın yolu haline gelmesinin nedeni, esas olarak modern çağdaki avrupa sömürgeleştirmesinden kaynaklanmaktadır. nitekim silahı olan, kuralları koyar; tarihi de şekillendiren onlardır.

"avrupalılar" dünyanın geri kalanı üzerinde kontrol sahibi olduklarından, antik yunan varsayımlarını kullanarak kendileri için bir kıta yaratmaları da doğaldı.

batlamyus ms 2. yüzyılda haritalarına başladığında aynı üç kıta şeması izlendi. avrupa rusya'daki don nehrine kadar uzatıldı, asya doğuya doğru çin'e kadar uzandı ve afrika (libya) bilinmeyen güney topraklarında sona erdi. ortaçağ avrupa haritaları aynı şemayı korudu ve daha sonraki islam haritaları afrika ve asya alanını genişletti ancak aynı yunan modeline sadık kaldı. keşif çağında amerika, avustralya ve antarktika yeni kıtalar olarak eklendi ancak avrupa ve asya arasındaki keyfi bölünme devam etti. en son yedi kıta modelinde bile aynı uygulama izlendi.

modern jeoloji, avrasya levhasını tek bir jeolojik yapı olarak ele alır; ancak kültürel önyargı ve sömürgeci etki, avrupa ve asya'nın bugüne kadar ayrı kıtalar olarak kalmasına neden olmuştur.

kültür bazında bakacak olursak 14 kıtadan bahsedebiliriz: batı avrupa, doğu avrupa, orta asya, batı asya, doğu asya, güneydoğu asya, güney asya, avustralya ve pasifik, latin amerika, ingiliz amerika, karayipler, kuzey afrika, batı afrika, sahra altı afrika ve antarktika.

coğrafyaya göre yani kıta levhalarına göre ise 9 kıta olurdu: afrika, antartika, avrasya, hint, avustralya, kuzey amerika, güney amerika, arap. bir de pasifik okyanusu'nun altındaki okyanus tektonik levhası olan pasifik var ama orada sadece az sayıda ada olduğundan es geçiyorum.

avrupa'nın asya'dan ayrı bir kavram olarak varlığını sürdürmesinin nedeni sorusuna gelince, her şeyi başlatanlardan biri olan herodot'un şu açıklaması var: “aslında tek olan bir risaleye neden üç ismin, özellikle de kadın isimlerinin verildiğini anlayamıyorum.”.

herodot, bu söylemle, avrupa, asya ve libya’nın (afrika) ayrı kıtalar olarak adlandırılmasının mantıksızlığını erken dönemde sorgulamıştır. bu ifadeyle hem kıta kavramının yapay doğasına hem de bu isimlerin mitolojik kadın figürlere dayandırılmasının keyfiliğine işaret eder. dolayısıyla, avrupa’nın asya’dan ayrı bir kıta olarak varlığı, başından itibaren doğal değil, anlatıların ve üstünlük kurgularının bir ürünü olarak şekillenmiştir.

kıtaların isimlerinin mitolojik karakterlerden geldiğini de yazıp, sonlandıralım;

- avrupa (europa): fenike kökenli bir prenses, zeus tarafından kaçırıldığı mit ile bilinir.

- asya (asia ya da assuwa): olasılıkla anadolu kökenli bir ad; bazı efsanelerde bir titan ya da kadın figür, prometheus, epimetheus ve atlas gibi önemli figürlerin annesi olarak geçer.

- libya: yine mitolojik bir kadın figür; aynı zamanda kuzey afrika için kullanılmış. mısır kralı epaphos ile memphis’in kızı olan bir kadın figürdür. libya'nın poseidon’dan iki oğlu olur: belos (babil’in atası sayılır) ve agenor (fenike'nin kurucusu). libya, bu yönüyle hem afrika'nın, hem de yakın doğu'nun mitolojik anasıdır.

edit: dağ, deniz, nehir isimleri karışmış düzelttim. kimse de uyarmadı, yine kendi başıma fark ettim hınzırlar.