Çoğunlukla Moldova'da Yaşayan Hristiyan Türk Topluluğu: Gagavuzlar
gagavuzlar ya da gökoğuzlar; bugün moldova cumhuriyeti’nde, başta gagavuzya olmak üzere kuzeydoğu bulgaristan, ukrayna, romanya ve yunanistan'da yaşayan, ağırlıklı olarak ortodoks mezhebine mensup bir türk boyu.
gagavuz türklerinin 10 ila 11. yüzyılda hristiyan ortodoks oldukları sanılmaktadır. “gagavuzya, gagauziya” ya da “gagavuz yeri” özerk cumhuriyeti, moldavya (moldova) cumhuriyet'ine bağlıdır. gagavuzlar tarafından inşa edilmiş tarihi kilisesiyle ünlü komrat kenti gagavuzya’nın başkentidir.
20. yüzyılın başlarında gagavuzların türk ulusunun bir parçası olduğu savını ortaya atan halk kahramanı protoierey (başpapaz) mihail çakır, romen harfleriyle bir alfabe oluşturarak 1907 yılında ilk gagavuzca gazeteyi çıkarmış ve gagavuz türkçesinin yazı dili haline dönüşmesinin önünü açmıştır. mihail çakır “besarabyalı gagavuzların tarihi, romence-türkçe sözlük, incil’in türkçe çevirisi, gagavuzlar için dua kitabı, kilise tarihi” gibi yapıtlarıyla romence olan dinsel dili türkçeleştirerek ilk kez bir yazı dili ve bizim burada bir türlü beceremediğimiz türkçe ibadeti uygulamayı başarmıştır.
sscb’nin dağılmasının ardından gagavuzlar 19 ağustos 1990'da mihail çakır’ın (1861-1938) düşüncelerinden esinlenerek romanya ve moldovya’ya karşı ayaklanma başlatarak bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. ancak, büyük devletlerin araya girmesiyle bağımsızlık engellenmiş, romanya sınırları içinde özerklikle yetinmek zorunda kalmışlardır. coğrafi sınırlar 1995de referandumla belirlenmiş, gagavuz parlamentosunda onaylanmıştır. gagavuzya 1995ten itibaren türkiye ile aynı alfabeyi kullanmaktadır. gagavuzca, rumeli ve trakya’da konuşulan türkçeye çok yakındır.
osmanlı döneminden beri, devlet politikası gereği müslüman olmayan türkler hep görmezden gelinmiş ve yok sayılmışlardır. ancak, ilk kez atatürk döneminde, hamdullah suphi tanrıöver’in bükreş büyükelçisi olduğu sırada (1931-1944) bu hristiyan türkler türkiye’nin gündemine girmiş, atatürk büyük ilgi göstermiş, romanya’nın onayı alınarak türkçe kurslar açılmış, öğretmen ve türkçe kitaplar gönderilmiş bazı öğrencilerin türkiye’de yüksek öğrenim görmeleri sağlanmıştır.
nüfusu yaklaşık 300 bin olan, aydın ve çoğunluğu üniversite mezunlarından oluşan gagavuzların ilkokul- lise düzeyinde eğitim veren 55 okulu ile başkent komrat üniversitesi vardır. ayrıca türk işbirliği ve koordinasyon ajansı tika, komrat’ta önemli bir kültür merkezi olan atatürk kütüphanesi’ni kurmuştur.
gagavuzlar islam’a davet propagandalarından hiç hoşlanmıyorlar. onlar için en büyük sorun kuzey komşuları ukrayna’daki tehlikeli gelişmeler ile dış politikada bağlı oldukları moldova’nın ab’ye girip girmemesi... zira 25 bin gagavuz halen rusya’da çalışıyor. moldova’nın ab ile ortaklık anlaşmasını imzalaması halinde bu işçilerin rusya’dan kovulmasından endişe ediyorlar. moldova’nın itirazına rağmen 2014'te yapılan referandum sonuçlarına göre gagavuzlar ab’ye karşı değiller, ancak ekonomik nedenlerle ab’yi istemiyorlar. eğer moldova ab’ye girerse, gagavuzların da bağımsızlıklarını ilan etmesi söz konusu olabilir.
youtuber arda pazır'ın gagavuzya'yı gezdiği video:
Türkçe Okunup, Yunan Alfabesiyle Yazılan İlginç Dil: Karamanlıca
