Değişim Korkusu Üzerine Uydurulmuş Bir Hikaye: 5 Maymun Deneyi
vakti zamanında bir grup bilim insanı, 5 maymunu bir odaya almış ve odanın ortasına koydukları bir merdivenin tepesine de birkaç muz koymuşlar. maymunlardan bir tanesi kısa süre merdivenin tepesinde duran muzları fark ederek tırmanmaya başlamış ancak rivayet o dur ki; bunu yapar yapmaz soğuk suyla ıslatılıp korkutulmuş. bir süre sonra, başka bir maymun da aynı işlemi tekrarlamış ama o da aynı akıbeti yaşamış. zamanla maymunlar bu neden-sonuç ilişkisini öğrenmişler ve muza ulaşmayı bırakmışlar. tabii bilim insanları bu durumu fark edince, soğuk suya maruz kalan maymunlardan bir tanesini henüz hiçbir korku ve panik yaşamamış yeni bir maymunla değiştirmiş. yeni gelen, muza ulaşmaya çalıştığı anda da "güya" odadaki diğer maymunların saldırısına uğramış ve deney bir müddet daha eskilerin yerini alan yeni maymunların değiştirilmesiyle devam etmiş. bir noktada odada muzlara ulaşmaya çalışmanın olumsuz etkilerini hiç yaşamamış 5 yeni maymun kalmış, ama ne tuhaftır ki hiç deneyimi olmadıkları bu duruma karşı bir içgüdü kazanmışlar ve bu şekilde olumsuz pekiştireç anlatılmış.
peki bu deney gerçekten de insanların linkedin'de veya orada burada anlattığı gibi mi olmuş? tabii ki hayır. buyurun doğrusuna bakalım:
siz hiç memento filmini izlediniz mi? orada (benim için) teddy'nin lenny'e söylediği çok özel bir replik vardır. "senin hikayen her anlattığında daha da güzelleşiyor. yani mutlu olmak için kendine yalan söylüyorsun ve bunda yanlış bir şey yok." yukarıda anlatılan deney, tam olarak kendisini mutlu etmeye çalışan bir grup insanın kafadan yaptığı eklemelerden ibaret.
olayın aslı şu ki; araştırmacı g.r gordon 1967'de “rhesus maymunlarında belirli bir öğrenilmiş tepkinin kültürel edinimi” isimli bir çalışma yapmış. gerçek deneyde bir maymunu içerisinde tam olarak ne olduğu belirtilmeyen bir nesnenin bulunduğu bir kafese koymuş ve birkaç kez hava üfleyerek korkmasını sağlamış. maymun bu korku duygusunu öğrendikten sonra kafese yeni bir maymun daha yerleştirmiş. ortama yeni, henüz o korkuyu yaşamamış olan maymun nesneye dokunmaya çalıştığındaysa, uydurma versiyonda anlatıldığı gibi itilip kakılmamış ya da dövülmemiş. yaşanan şey; korku duygusunu yaşamış maymunun yeni geleni çekip götürmesinden ibaretmiş ve bu sadece bir kez yaşanmış. deney 3 sefer daha tekrarladığındaysa, yeni maymunlar eklenmiş. bu sefer korkmuş maymunlar yeni maymunlara “muhtemelen buna dokunmamalısınız” dercesine bakış atmışlar. zamanla olan bitenden habersiz maymunlar korkanlarla değiştikçe bazıları merakına yenik düşüp o nesneye dokunmuş. bu vesileyle korkmuş maymunlar da korkularını yenerek onlara katılmış.
uydurma 5 maymun deneyi, aslında bize bir şeylerden korktuğumuz için değişime ya da yeni şeyler denemeye açık olmadığımızı anlatıyor bu yüzden de değişime ayak uydurmamız gerektiğini vurguluyor ki bunu anlatmak için hikaye uydurmamız da yersiz. gördüğünüz üzere orijinal çalışmaysa korkunun üzerine gitmeyi, alacağımız ufak bir desteğin kaygılarımızın üstesinden ne denli gelebileceğimizi anlatmış.
