Doğal Ormanlarda Kendiliğinden Var Olabilen Klima Sistemi
her gun ya sabah ise gitmeden once ya da aksamustu eve gelince yanimizdaki ormana kosmaya ve yurumeye giderim. bunu aylardir yapmama ragmen ilk kez bir sey farkettim. tipik bir akdeniz erkegi olarak normalde 3 adim yurusem dorduncu adimda terlemeye baslarim ama ormanda bazi gunler 5-10 km yurumeme ragmen hicbir zaman terlemiyordum (hatta yanimda getirdigim husky cinsi kopekler bile hic etkilenmiyordu). eve gelir gelmez bunun sirrini cozmek icin arastirmalara basladim ve ozet olarak su bilgileri buldum:
1. dogal ormanlarda (dogal ormandan kastim kendi kendine olusan ormanlar) hem insanlarin hem de hayvanlarin sicaktan etkilenmemeden rahatca dolasabilmesi icin belli basli mekanizmalar mevcut. en basta akla gelen agaclarin dallari ve yapraklarinin olusturdugu golge ortami var ve golgede hava sicakliginin gunese direkt maruz kalan bir yere gore birkac derece daha dusuk oldugu biliniyor. yalniz ormanlarin sogutucu etkisi bundan ibaret degil.
2. ormanlarda hem agaclar hem de toprak mevcut nemi emerek azaltmaktadir. bu da ormanda takilan insan ve hayvanlarin hissettigi nem miktarini buyuk olcude azaltmaktadir. agaclar ne kadar buyuk ve toprak ne kadar el degmemisse emilen nem de o kadar yuksek oluyormus. bu da terlemelerin onune geciyor.
3. insanlar nasil gunes isigini emerek d vitaminine cevirerek kullaniyorsa agaclar da gunes isigini buyumek icin kullaniyor. bu durumda dallarin ve yapraklarin yarattigi golgenin yanisira agaclar gunes isiginin onemli bir kismini somurdugu icin yuzeye inen sicak isinlarin miktari azaliyor. kisaca colde beyaz giymek nasil gunes isigini yansitip ferahlamaya sebep oluyorsa agaclar da benzer etkiyi yapiyor.
4. bir yerde karbondiyoksit toplanirsa ortamda sera etkisi yapar ve ortam giderek sicaklasir. zaten global isinma da son 100-150 yilda dunya'da artan karbondiyoksit ve benzeri gazlarin sonucunda olusuyor. gunduzleri fotosentez yapan agaclar gunes isigiyla beraber kardonbiyoksit alip oksijen verdigi icin sera etkisini azaltiyor ve ortamin serinlemesini sagliyor. bu da ormanda yasayan insan ve hayvanlara cok faydali. aslinda 2 ve 3 numarali maddeler de fotosentezle alakali.
5. ormanlarda hava temiz oldugu icin hareket halindeki canlilar (insan ve hayvanlar) daha az efort sarfediyor ve daha efektif calisiyor. bu da terlemenin onune geciyor (bir cok hayvan turunun terlemesi insanlardan farklidir. ornegin kopeklerin terlemesi dilini disari cikartip hizli hizli nefes alip verme yoluyla gerceklesir ama terlemenin mantigi tum hayvanlarda aynidir). havanin kirli oldugu bir ortamda terlemeden 2-3 km yuruyebilirseniz havanin temiz oldugu bir ortamda benzert efortla 5-6 km yuruyebilirsiniz.
6. sehrin gurultusunden uzak ve bir yandan kus civiltilari bir yandan nehir akintisi duydugunuz bir orman ortaminda huzurlu ve sakin bir ortam olacagi icin kalp atis hiziniz daha dusuk olacaktir. bu da terlemeyi azaltan ve yorgunlugun onune gecen bir baska etken.
7. dogal ormanlarin cogunun icinden onlarca nehir, dere ve cay gecer ve akan su durgun sudan daha soguk oldugu icin bu sular da cevreyi sogutma etkisi gosterir. nehir ne kadar buyukse ve ne kadar hizli akiyorsa bu sogutma o kadar etkili bir sekilde hissedilir. ayni zamanda ormanda kosan kisiler bu nehirlere ne kadar yakindalarsa bu etkiyi o kadar rahat hissederler.
8. son arastirmalar ozellikle kuzey bolgelerde bulunan agac turlerinin (ornegin cam agaclari) az bulutlu havalarda terpene isminde bir kimyasal salgilayarak bulutlarin boyut olarak buyumesine yardimci oldugunu ortaya koyuyor. bu kimyasal sayesinde agaclarin bin metre yukaridaki bulutlara kadar etki edebildigi ortaya cikmis.
ayrica bu arastirmalarda bu faydalarin cogu yukarda da bahsettigim gibi "dogal ormanlarda" yani kendi kendine olusan ormanlarda gorulmus. yoksa bir yerdeki ormanda 50 bin agaci kesip sonra baska yere 50 bin agac dikince ayni faydalar gorulmuyor cunku her ormanda o ormana en uygun olan agac cesidi en uygun olan sekilde buyuyor ve evrimlesiyor. dogal olmayan yollarin faydasi daha az oluyor. aynisi bir agaci bir yerden sokup baska yere tasima icin de gecerli.
ozet gec diyenlere: hem insanlara hem hayvanlara sayisiz faydasi olan ormanlari koruyun, kollayin. kollamayanlari uyarin, dinlemezlerse odunla dovun.
yaziyi sonuna kadar okuyanlara bu sabah cektigim bir resmi hediye ediyorum:
not: bu konunun uzmani degilim. bu yuzden yazida hatalarim varsa duzeltmekten cekinmeyin. duzeltme babinda gelen ozel mesajlari bu entry'nin sonuna eklerim.
kaynakca:
https://www.theguardian.com/…/forests-climatechange
http://www.livescience.com/…-earth-effectively.html
http://www.nature.com/…rnal/v6/n6/abs/ngeo1800.html
http://www.atmos-chem-phys.net/4/557/2004/
