Eski Çağlarda Sadece En Değerli Sanat Ürünlerinde Kullanılan Mistik Taş: Lapis Lazuli
Kelime anlamı nedir?
latincede "lapis" taş anlamındadır, farsça maviyi niteleyen söz olan "lazur", arapça "lazul" üzerinden giderek, birlikte "lapis lazuli"ye dönüşmüştür. günümüzde ultramarin sentezlenebildiği için eski değeri bugün yoktur. fransızlar bu taşa da outremer der.
bu taşa sümerler "zagin", babil ve asurlular "uknu", mısırlılar "chesbet", persler "lagward" demiştir, ibranicede ise "lapis sappir" şeklindedir. luther incili cevirirken ibranice'de lapis sappir sozcugunu yanlış bir biçimde "saphir" (safir) diye karşılamıştır. safir, lapis lazuliye göre bambaşka bir taştır.
Taşın hikayesi
lapis lazuli bir kitap okurken karşıma çıktı. lapis taşını biliyordum da hikayesini bilmiyordum. şimdilerde elmas, yakut, zümrüt, safir dışındaki taşlar yarı değerli taş olarak geçiyor ama bu taşa yarı değerli demeye insanın dili varmıyor. bir zamanlar altından daha kıymetliymiş. herkes için bu taşın anlamı farklı. kral mezarlarını süslüyor, geceyi, gerçeği, gökyüzünü sembolize ediyor, tedavi amacıyla kullanılıyor, bu günlerde yüzükleri kolyeleri renklendiriyor ama bence en önemlisi denizin, gökyüzünün rengini yakalayabilmek için zamanında ultramarin mavisine hammadde oluyor.
ondokuzuncu yüzyılın ortalarında, sanayi devriminin sonunda ilk boya fabrikaları ortaya çıkana kadar ressamlar boyalarını ya kendi teknikleriyle üretiyorlarmış veya "boya satıcısı" denen adamlardan satın alıyorlarmış. ultramarin denen maviyi üretmekse biraz maliyetliymiş çünkü denizaşırı ticaret ile afganistan'dan gelen bu taşın ezilmesiyle elde ediliyormuş. bakır yataklarında bolca bulunan azuritten de mavi renk elde ediliyormuş. azurit yaygın bulunan bir mineral. bu yüzden lapis lazui'den elde edilen renge ultramarine (denizin öbür tarafından) denirken, azurit'ten elde edilene citromarino (denizin bu tarafından) dendiği oluyormuş. fakat rengi yeşile kayıyor ve boya yapımında azurit kullanılmışsa renk bir süre sonra yeşeriyormuş, lapis taşından elde edilen mavi gibi rengini muhafaza etmeyi beceremiyormuş. lapis lazuli ile yapılan boya avrupa'da ilk kez on ikinci yüzyılda kullanılmış. o döneme kadar ne sanatta ne kumaşta gerçek mavi renk var; sadece siyah, beyaz ve kırmızı.
bu taşla elde edilen mavi kutsal mavi. bu ismi alma nedeni de o dönem ressamlarının kilisenin isteği doğrultusunda meryem ana'nın pelerinini sadece bu renkle renklendirebilmesiymiş. kilise ilk ortaya çıktığında rengi lanetlemiş, sonraları yas rengi ilan etmiş maviyi. meryem ana da oğlunun yasını tuttuğuna göre tabii ki pelerini mavi olacak.
taşın özellikleri neler?
bu taş saydam değil, opak. saydam olan azurit. bu ikisi birbiriyle karıştırılıyor. lazulit lapis lazuli'nin diğer adı, azurit başka bir taş. lazulit, kirecin mermere dönüşümü esnasında oluşuyor, kükürt içerikli sodyum alüminyum silikat. ayrıca bileşiminde diopsit, kalsit, pirit gibi başka mineraller de var. sertlik derecesi 5-6. azurit ise yüzde 5 su içeriği olan bakır karbonat, sertliği ise 4-5. birbirlerinden ayırmak oldukça zor.
afganistan'a özgü bu yarı değerli taşın esas önemli noktası ise eski çağlarda mısır başta, neredeyse dünyanın her yerinde kullanılmış olması ve bilinmesidir
antik mısır kaynaklarında ve sanatında önemli bir yer edinen lapis lazuli ünlü tutankamon gömü başlığında da kullanılmıştır. yine üçüncü amonhotep'nin kızının düğününde hediye ettiği altın boyunluk lapis lazuli ile süslenmiştir.
mısırlıların, özellikle kutsal saydıkları scarab (bokböceği) heykellerinde kullandıkları değerli bir taş
en kıymetlileri, tarif edildiği üzere, içinde altın damarlar taşıyormuşçasına prit içerenlerdir ve irice yuvarlak bir yüzük formundaysa misal, yıldızlı bir gökkubbeyi elinizde taşıyormuşsunuz hissi verir. ayrıca yeşil, mavi, kırmızı, kahve pek çok taş olmasına rağmen, böyle bir lacivertliğe sahip başka bir taş yoktur. ayrıca, diğer kristal bazlı taşlardan farklı olarak (aquamarine, quartz, amethyste gibi) elinizde kristal ışıltısı vermez, daha mat, daha yuvarlak dokulu bir taştır.. tıpkı denizde cilalanmış deniztaşları gibi, elinizde serin, kaygan, hoş bir his bırakır.
Bonus: Beach House - Lazuli
Grubun 2012'de yayınlanan bu şarkısına, çok sevdikleri lapis lazuli taşı ilham vermişti.
İstanbul'un Tam Ortasını Gösteren Taş: Yeşil Sütun
