Hayatın Vazgeçilmezi Demir Elementiyle İlgili Ufkunuzu İki Katına Çıkaracak Bazı Bilgiler

en eski demir bulguları m.ö. 3500 yıllarında mısır'da bulunmuştur. yaklaşık % 7.5 nikel içerdiği için mısırda bulunan ilk demirin meteor kökenli olduğu düşünülmektedir.

bugünün türkiye'sini oluşturan küçük asya'nın eski hititleri, m.ö. 1500 yıllarında cevherden demir kokusu alan ilk kişilerdi ve bu yeni, daha güçlü metal onlara büyük ekonomik ve politik güç verdi. demir çağı başlamıştı. bazı demir çeşitleri, karbon içeriğine bağlı olarak, diğerlerinden daha üstün kabul edilmekteydi. vanadium içeren demir cevherlerinden, kılıçlar için ideal olan damasken çeliği üretilmiştir.

tarihte çeşitli demir tiplerini açıklayan ilk kişi, 1722'de bu konuyla ilgili bir kitap yazan rené antoine ferchault de réaumur'du. bu kitapta çelik, ferforje ve dökme demirin kömür (karbon) miktarı ile nasıl ayırt edilebileceğini açıklamaktaydı. aynı yüzyılda başlayan sanayi devrimi, bu metal üzerinde yoğun bir şekilde bağımlıydı.

demir, sembolü fe (latince'den ferrum) ve atom numarası 26 olan bir kimyasal elementtir. ingilizcedeki "iron" adı da anglo-saxon "iren" isminden gelir. latincedeki "ferrum" ise sertlik-sıkılık anlamındaki "firmness"'in karşılığıdır.

demir ilk geçiş serisinde bir metaldir. kütle açısından dünyadaki en yaygın element olup yeryüzünün dış ve iç çekirdeğinin çoğunu oluşturmaktadır. dünya kabuğunda dördüncü en yaygın elementtir. özellikle dünyanın çekirdeğinin neredeyse tamamen demirden oluştuğu düşünülmektedir.

dünya gibi kayalık gezegenlerdeki bolluğu, bir süpernova'nın şiddetli çöküşünden önce enerjinin serbest bırakılmasıyla üretilen son element olup yoğunluğu yüksek yıldızlarda füzyon yoluyla bol miktarda üretilmesinden kaynaklanıyor.

düşünülenin aksine saf demir oldukça yumuşaktır, ancak eritme işlemi ile içindeki katışık maddeler nedeni ile saf demir elde edilemez. saf demir özellikle karbon tarafından önemli derecede sertleştirilir ve güçlendirililir. karbonun belli bir oranı (% 0.002 ve % 2.1 arasında), saf demirden 1000 kat daha sert olabilen çelik üretir. ham demir metali, yüksek karbon içeriğine sahip olan pik demirden yüksek fırınlarda indirgenerek üretiliyor. oksijenle daha fazla rafine edilmesi, karbonu, çelik yapmak için doğru orana indirger. diğer metaller (alaşımlı çelikler) ile oluşturulan çelikler ve demir alaşımları, çoğu istenen özelliklere sahip oldukları ve demir taşıyan kaya miktarının çok olması nedeniyle en yaygın endüstriyel metallerdir.

demir, hemoglobin ve miyoglobin içindeki moleküler oksijen ile kompleks oluşturduğundan biyolojide de önemli bir rol oynamaktadır; bu iki bileşik omurgalılarda yaygın oksijen taşıma proteinleridir. demir ayrıca bitki ve hayvanlarda hücresel solunum ve oksidasyon ve indirgeme ile uğraşan birçok önemli redoks enziminin aktif bölgesinde bulunan metaldir. ortalama boyda bir insan vücudunda erkeklerde yaklaşık 4 gram kadınlarda yaklaşık 3,5 gram demir bulunur. bu demir vücutta hemoglobin, kaslar, kemik iliği, kan proteinleri, enzimler, ferritin, hemosiderin gibi yapılarda ve plazmada bulunmaktadır.

demir beyin gelişiminden de sorumludur. gelişme çağındaki demir eksiliği çocuklarda öğrenme güçlüğüne yol açar.

demir, sağlık için önemli bir mineraldir, ancak çok fazla demir çok toksiktir. kanda bulunan serbest demir, peroksitlerle reaksiyona girerek dna'ya, proteine, lipitlere ve diğer hücresel bileşenlere zarar veren, hastalıklara ve bazen ölüme yol açan serbest radikalleri oluşturur. kilogram başına vücut ağırlığının 20 miligramı zehirlidir, ancak kilogram başına 60 miligram öldürücüdür.

yukarıda da anlattığım gibi demir süpernovaların yokoluşları sırasında ortaya çıkan milyonlarca derecedeki ısı ile üretilir. bu ısı güneşte bile yoktur. hayatımızın yapıtaşı olan demir dünyaya kendisinin de bir parçası olduğu uzayın armağanıdır.

gezegenimiz dünyanın ve üzerindeki tüm canlıların oluşumu ve yaşamın devamı için şart olan demirin aslında dünyaya meteoritlerle geldiği, kısacası hepimizin aslında birer "uzaylı" olduğumuz gerçeğini yüzüme çarpıyor bu bakış açısıyla.

çok inançlı bir adam değilim ancak kuran'da hadid suresinde "biz demiri de indirdik ki onda büyük bir kuvvet ve insanlar için faydalar vardır. " diyerek demirin gökyüzünden "indirildiğini" 1400 yıl önce anlatması da tesadüf değil sanki.

http://www.rsc.org/periodic-table/element/26/iron
http://www.chemicalelements.com/elements/fe.html
https://en.wikipedia.org/wiki/iron
http://chemistry.about.com/…elementfacts/a/iron.htm