Himba Halkının Güneş Kremi + Vücut Kremi + Parfüm Gibi Kullandığı Macun: Otjize

otjize; namibya’nın himba halkının o zorlayıcı çöl şartlarına göğüs germek için ürettiği, adeta kendi “vücut kremi + güneş kremi + parfümü” gibi çalışan macun.

temelinde süt yağıyla aşıboyasından elde ettikleri bu karışım var. bunun kokusunu daha da çekici yapmak için commiphora multijuga (omuzumba) ağacından elde ettikleri aromatik reçineyi de basmayı ihmal etmiyorlar.

himbaların daha ergenlikten itibaren saçlarına ve vücutlarına bu otjize’yi sürüp kendi tarzlarını yaratması oldukça etkileyici. saçlarını bununla şekillendirirken ortaya çıkan formlar adeta heykel gibi duruyor.

otjizenin pek fazla insanın bilmediği başka kullanım alanları da var: inisiyasyon törenlerinde, ölüleri gömmeden önce ve sivrisinekleri uzaklaştırmak için de tercih edilmiş. hem kadınlar, hem de erkekler tarafından kullanıldığı belgelenirken, 1960’lı yıllardan itibaren erkeklerde pek görülmemeye başlamasında, güney afrika savunma kuvvetleri'nin bölgeye gelip pek çok erkeği asker ya da izci olarak istihdam etmesinin etkili olduğu söylenebilir.

su kıtlığıyla boğuşulan bu coğrafyada otjize temizliğin de vazgeçilmez bir parçası olmuş. zamanla kuruyup pul pul dökülürken beraberinde kiri ve ölü deriyi de söküp atıyormuş. saç temizliğinde ise odun külü imdada yetişiyormuş.

binti’de otjize ve animizm

nnedi okorafor'un hugo ödüllü binti (2015) kısa romanında otjize pek öyle “süs malzemesi” kalmıyor - daha çok insanın maddeyle, toprakla, kendi varoluşuyla kurduğu ilişkiyi tamamen değiştiren, insan-merkezli bakışı yerle bir eden bir ritüel gibi işlev görüyor.

binti’nin otjize kullanması, insanın ayrıcalıklı ve dokunulmaz olmadığını, aksine maddi dünyanın dokusuyla tamamen iç içe geçtiğine dair daha animist ve radikal bir bakışı temsil ediyor.

otjize’nin bilimsel gizemi

2022’de güney afrikalı ve fransız bilim insanları toplanıp bu himba halkının “güneş kremi” gibi kullandığı otjizeyi didik didik etmiş. sonuç? bu kırmızı macun, uv’yi süzme ve kızılötesi yansıtma konusunda pek fena değil. hatta bu özellikleri, himba halkında cilt kanseri oranlarının düşük olmasının sebeplerinden biri olarak gösteriliyor.

yani otjize, güneşin zararlı ışınlarına kalkan olmuş, bununla kalmayıp sıcaklığı da yansıtıp insanın daha serin kalmasına yardımcı olmuş. bilim insanları bunun oldukça etkileyici ve değerli olduğunda hemfikir - çöl şartlarına halkın kendi çözümünü üretmesinde bilimin pek söyleyecek lafı kalmıyor gibi.