İçinden Çıkılması Mantıken İmkansız Bir Durumu İfade Eden Deyim: Catch-22
catch-22; mantıkta, çelişik kurallar veya sınırlamalar nedeniyle bireyin kaçamayacağı paradoksal durumları da ifade eder. joseph heller, bu durumu 1961'de yayımladığı romanı catch-22'de (madde 22) ortaya koymuştur.
catch-22 durumu bir bireyin tabi olduğu ancak üzerinde hiçbir kontrole sahip olmadığı kurallardan, düzenlemelerden veya prosedürlerden kaynaklanır. çünkü kuralla savaşmak demek onu kabul etmek demektir. diğer bir örnek, birisinin yalnızca ona ihtiyaç duymadan sahip olunabilecek bir şeye ihtiyaç duyduğu bir durumdur.
örneğin; bankadan kredi almak istiyorsunuz ama iyi şartlarda kredi alabilmenizin yolu, neredeyse krediye ihtiyacınız olmadığını bankaya kanıtlamakla mümkün olabiliyor. karşılıklı bağımlı koşullar nedeniyle kaçışın olmadığı bir ikilemdir bu.
catch-22 adlı romanda bu durum şöyle açıklanıyor: savaş pilotu olmak için akıl sağlığı soruşturuluyor: savaşmak isteyenler zaten pilotluğa kabul ediliyor; savaşmak istemeyenler ise, "sadece akıl sağlığı yerinde olanlar savaşmak istemez" denilerek onlar da savaş pilotu oluyor. görsel olarak da şöyle:
catch-22 durumuna bir örnek de monty python ekibinin life of brian filminden görebilirsiniz.
catch-22 olağanüstü bir kitap. okumamış olanlar varsa okusunlar. spoiler vermeden biraz anlatmaya çalışayım. kitap kronolojik olarak ilerlemez, sürekli flashback'lerle kafa karıştırabilir. neyse, olaylar italya yakınlarındaki pianosa adası'nda geçmektedir. bir grup abd ordusu pilotu ve subayın yaşadıkları anlatılıyor. kitabın kahramanı yossarian, evine dönebilmek için komutanın belirlediği uçuş sayısını doldurmaya çalışır. yossarian her yaklaştığında, komutan görev sayısını artırmaktadır. yossarian da belirli aralıklarla sağlık durumunu bahane ederek hastaneye kapatır kendini.
başlangıçta kitap bir komedi olarak başlasa da, olaylar sürrealdir, her şeyin arkasında bir mesaj vardır. her şey akla ve mantığa aykırıdır. öyle ki özellikle sonlara doğru bazen kabullenmekte zorlanabiliyorsunuz. kaybetme ve acı çekme temaları iyice kaplıyor. sonu ise tam anlamıyla tüyler ürpertici. bir anda her şeyin sebebi anlaşılıyor.
bir fahişeye kendini kaptıran nately'si, o fahişeyle gıcığına birlikte olan captain black'i, yanaklarına elma saklayan orr'u, zatürreden öleceğini söyleyen ve sonunda ölen chief'i, paragöz milo'su, uykusunda çığlık atan hungry joe'su, major major major major'ı, yossarian'ın hayatını sürekli tehlikeye atan arfy'si, kavgacı generalleri, yossarian'ın madalya törenine çıplak katılması, milo'nun mısır'da isveç'e uzanan ticaret ağı, m&m enterprises'in kampı bombalaması, bologna saldırısı ve en önemlisi yossarian'ın yanlış yarayı tedavi etmesiyle, hem güldürücü hem de psikolojik açıdan zorlayıcı bir şaheserdir catch 22.
ayrıca 2019 yılında aynı isimle bir mini dizisi çekilmiştir bu kitabın: imdb
Olaya Karışan Hiç Kimsenin Kazançlı Çıkamayacağı, İçinden Çıkılamaz Durum: Meksika Açmazı
