Liselilerin Hayretler İçinde Okuyacağı Bir Nostalji: Türkiye'de İnternetin İlk Yılları
önce mainframe vardı...
olay 1986'da ege üniversitesi'nin earn (european academic and research network)'e bağlanması ile başladı... earn'in amerikalı versiyonun ismi bitnet idi...
henüz unix sunucuların yayılmadığı dönemde, yeşil terminaller üzerinden earn/bitnet'e bağlanılırdı... ege üniversitesi e-mail adresleri xxx@trearn (ana makina vm/sp) odtü adresleri xxx@trmetu (ana makina mçp), boğaziçi adresleri soyadı@trboun , ve itü adresleri fakülte ismi + soyadı@tritü (ana makina ıbm vm/sp r3) ... sonraları bitnet, unix tarzı email adreslerini desteklemeye başladı; boun.edu.tr, itu.edu.tr adresleri kullanılır olmuştu...
tabii 1000 dolarlık full-click ibm klavye ve yeşil siyah 3270 terminallerde grafik yoktu... grafik için ascii art denilen karakterleri alt alta koyarak yapılan şekiller kullanılırdı... web istemcileri ve sunucuları olmadığından gopher adı verilen istemcilerden gopher sunucularına bağlanılırdı... gopher bariz listeleri gösterir yukarıdaki listeden aşağıdaki listeye geçerdiniz... yurt dışındaki gopher sunucularından alınan gitar notalarının iyi piyasası vardı...
bir şeyi aramak istediğinizde mainframe ortamından archie ya da veronica sunucusuna telnet yapar, aradığınızı bulurdunuz... popüler programlar mail ve irc idi... onun dışında telnet, ftp, whois, ve finger yoğun olarak kullanılırdı... odtü'deki arkadaşlar yan odadakilerin işlettiğini anlayana kadar sabaha kadar irc'de bir amerikalı kızla tanışmak için uykusuz kalırlardı... (odtü unix dominant bir ortamdı). email üzerinden listserv listelere (bugünün yahoogroupsuna denk geliyor) ulaşmak ve tüm komutları email ile göndermek mümkündü, print job'lar için merkez bilgi işleme gidilirdi....mustafa akgül , orhan gökçöl, kürşat çağıltay gibi adamlar vardı, vatan sathini internet mektebi yapmaya azimli, bu insanlar türkiye vatandaşları için ınternet css’si (çokça sorulan sorular) gibi detaylı bir metni newsgrouplara post ederlerdi..
sonra www geldii mertlik bozuldu... türkiye odtü-abd/nsf ve ege-almanya/ebone üzerinden 2 adet 64kbit/saniye hızında hatla internete bağlandı.. .ibm de kendi kafasından yasak olmasına rağmen ayda $60’a bağlantı satıyordu.. .resmi bağlantıyı üçüncü partilere (üniversiteler dışında) tübitak satardı... tübitak’ın en sevdiği bağlantı paket tabanlı x.25 bağlantılardı…verisoft, prizmanet, dominet, turk.net, doruknet, magnet, tr-net, ada-net gibi ilk internet servis sağlayıcıları, türk telekom’dan aldıkları 10-20 hatta pbx bağlatıp koca koca 9600-14400 bps modemlerle servis vermeye başladılar… arka planda bu sağlayıcılar tübitak’tan x.25 frame relay hdlc hat alıyorlardı…
1995’te aylık 100 dolara 14400 hatla ınternet bağlanmak mümkündü…. sonra telekom’da jeton düştü ve turnet kuruldu..bu entry'nin yazarı turnet’in gayrettepe binasında ilk ıss router ayarlarını yapıp mediciyeköy’den ilk enter tuşuna basarak netscape 3.0’sı 3.4kbps hızı ile dehşet içinde indirmiştir…. (turnet’in bütün türkiye için 2mbps bağlantısı vardı) sonraları turnet ttnet olmuş, trnet odtü ‘’ye bağlı bir şirket, tuvaka’da ulakbim olmuştur… bir de 90’ların basın kullanılan windows işletim sistemlerinin (windows 3.1, windows workgroups) tçp/ip stacklerinin olamaması ayrı bir eğlence idi... 3. bir partiden winsock paketi kurmak gerekirdi... trumpet bunların en popüler olanı idi… ppp negotiation başladığında doğru anda esc tuşuna basamazsanız username/pw ekranına gelemiyordunuz…
ftp adlı bir şirket vardı (evet şirket protoçöl değil) onların tçp/ip stackleri çok iyi idi (ftp onnet) .. bir de ıss (internet servis sağlayıcısı) hatları e1 yerine analog pbx modemleri kullandıklarından ve pbx sürekli bozulduğundan, telefon çalıp açılmıyor, kullanıcılar sürekli olarak hattan düşüyorlardı... hayes modem dilini (at commands) bilmek c++ ‘dan daha makbuldü o zamanlar..bağlanmak için cebelleşilen saatler sonrası modemin çalışından 33.3000 yada 28800 bağlanacağını herkes anlar olmuştu..822’li hatlar bu zamanlarda ortaya çıktı.. iss tarafında henüz access concentratör’lar yoktu (magnet bay networks’den shiva almıştı – sezar ın hakkı sezar’a) sonraları cisco access concentratör’alr çıktı bütün ahtapot kablolu cisco 2512’ler çöpe atıldı….
diğer ilginç bir fenomen ise liste2000 şirketi ile sanırım 96-97 yıllarında iki yatçı kardeş inanılmaz paraları biz internete inanıyoruz şeklinde dökmüşlerdi (bu paraların kara olduğu şeklinde söylentiler vardı)… çukurova’nın superonline’i bile liste2000 şirketinin yanında sönük kalmıştı… 90’ları ikinci yarısında raksnet, ihlasnet, doğan online, mynet gibi daha sağlam finanslı iss’ler birinci nesilden kalan superonline ve turk.net tarzı ıss’ler ile servis vermeye başladılar, bu dönemlerde kitapçılardan alınan 1 cd ya da 14 floppy ile pc'nize internet kuran dialer paketleri çok makbuldü….
internet’in 90 yıllardaki gelişiminde teletext şirketi olan medyatext’in de yaptığı marketing ve anlaştığı şirket sayısıda az değildi, türkiye’deki şirketlerin yarısı medyatext sunucularında host ediliyordu….
