Noam Chomsky, Neden Çağımızın Açık Ara En Büyük Entelektüellerinden Biri?
“noam chomsky amerika’nın ve dünyanın en prestijli aydınlarından bir tanesidir ve bu elimde gördüğünüz o’nun son yazdığı kitaplardan bir tanesi: 'hegemony or survival: the imperialist strategy of the united states (egemenlik ya da hayatta kalma: abd’nin emperyalist stratejisi).'" [kitabı kaldırır ve bir süre havada tutar] "bu 20. yüzyılda dünyada neler olduğunu, şu anda neler yaşadığımızı ve gezegenimiz üzerindeki en büyük tehdidin ne olduğunu anlamamıza yardımcı olacak muhteşem bir kitaptır. – hugo chávez (un, 2006)”
venezuela devlet başkanı hugo chávez 20 eylül 2006 çarşamba günü birleşmiş milletler genel kurulu’nda yaptığı, tüm dünyada yankı uyandıracak konuşmasına bu cümleler ile başladı. konuşması boyunca chomsky’e övgüler yağdırdı ve chomsky’ nin eserlerini okumanın ne kadar önemli olduğundan bahsetti.
her biri yayınlandığı alanda çığır açmış sayısız dilbilim ve politika yazısı, üstesinden gelinmesi oldukça zor ve yoğun bir ders programı, ilham verici bir öğretme stili, öğrencilere ve genç bilim adamlarına karşı sonsuz bir alçakgönüllülük ve cömertlik, teknik bir deha, acımasız bir tartışma stili, yayın organlarıyla ve muhaliflerle ardı arkası kesilmeyen yazışmalar, güncel olaylar üzerine yapılmış zeka dolu yorumlar ve bu arada medyaya verilen tokat gibi cevaplar… goldsmith’ in (1998) noam chomsky’ i betimlemek için kullandığı ifadelerden yalnızca birkaç tanesi.
çağdaş dilbilim, siyaset, bilişsel psikoloji ve felsefenin önde gelen simalarından olan noam chomsky, 7 aralık 1928 tarihinde abd’nin pennsylvania eyaletinin philadelphia kentinde dünyaya gelmiştir
babası dr. william chomsky, çar ordusunda askere gitmemek için doğduğu ülke rusya’dan 1913’te abd’ye kaçmış, burada bir süre ucuz işçi çalıştıran atölyelerde çalışmış, daha sonra ibranîce öğretmenliği ile başlayan dilbilim kariyerini ünlü ibranîce gramercilerinden biri olarak noktalamıştır. babası gibi bir ibranîce öğretmeni olan annesi elsie simonofsky ise daha çok sol görüşü ile chomsky’ nin hayatında bir etkiye sahip olmuştur. tüm ailesi yahudi kültürüne özgü etkinliklerin ve yahudi sorunlarının yanı sıra ibrani dilinin yeniden canlandırılması ve siyonizm ile ilgilenmiştir (barsky, 2001).
oldukça meraklı ve özgürlükçü bir kişiliği olan chomsky’ nin gençliğini ve düşün hayatını şekillendiren önemli etmenler, küçük yaşlardan itibaren aldığı aile içi eğitim, on üç yaşından itibaren new york’ daki akrabalarını ziyaret amacıyla tek başına yaptığı tren yolculukları, new york’ta uğradığı sahaflar ve aldıktan sonra bir çırpıda okuduğu onlarca kitap, kendisine freud’u tanıtan bedensel engelli eniştesi, entelektüel arkadaşları, kendisini anarşizme yaklaştırıp marksizm’den uzaklaştıran yüzlerce yayın, anarşist bir yayın olan freie arbeiter stimme’nin bürosuna yaptığı ziyaretler ve 2. dünya savaşı’nın avrupa’daki proletaryayı ezmek için hazırlanmış bir düzmece olduğunu düşünen ve eniştesi ile paralel düşüncelere sahip solcu bir hizip olan marlencilere yakınlaşması olarak sıralanabilir.
chomsky, özgürlükçü sol ve anarşist düşünceye gerçekten severek yönelmiş, liberal düşünceden bağımsız olarak sol düşüncelerin içine doğmuş bir düşünür olarak anılmakta, kendisinin de örnek aldığı dwight macdonald, george orwell ve bertrand russell gibi liberal düşünce tarafından hayal kırıklığına uğratıldıkları için sol düşünceye yönelen düşünce önderlerinden farklı tutulmaktadır (barsky, 2001). bunların yanı sıra chomsky’ nin gençlik yıllarına denk gelen hitler iktidarı, ispanya iç savaşı ve ikinci dünya savaşı gibi olayların sosyal ilişkileri algılamasında ve değerlendirmesinde etkili olduğu öne sürülebilir.
chomsky, 1955 yılında doktorasını tamamlayana dek pennsylvania üniversitesi’nde öğrenimine devam etmiş, buradan massachusetts institute of technology’ ye (mit) geçmiş, 1961 yılında profesör olmuştur (mit, 2002). halen emekli dilbilimi profesörü olarak kadrosunda bulunduğu mit’ e göre 1980 ila 1992 yılları arasında eserlerinden en fazla alıntı yapılan ve kendinden en fazla söz ettiren bilim adamıdır. üniversitenin resmi internet adresinde aldığı yüzlerce ödül ve 30’a yakın fahri doktora unvanının bir listesi bulunmaktadır. dilbilim, politika, felsefe, bilişsel bilimler ve psikoloji gibi birçok alanda 70’den fazla kitap, bini aşkın makale yazmıştır.
90’lı yılların sonlarında yapılan bir araştırmaya göre tüm zamanların en fazla alıntı yapılan kişi ve kaynakları listesinde marx, lenin, shakespeare, aristotle, incil, plato ve freud’dan sonra sekizinci sıradadır (barsky, 2001; hughes, 2001). arts and humanities citation index’ te 1980 ile 1992 yılları arasında eserlerinden 4000’in üzerinde, science citation index’ te ise 1974-92 yılları arasında 1619 kez alıntı yapılmıştır. kimilerine göre bugün galileo, descartes, newton, mozart ya da picasso ne anlam taşıyorsa, gelecek yüzyıllar için chomsky de o anlamı taşıyacaktır (barsky, 2001).
chomsky, 20. yüzyılda teorik dilbilime yapılmış en büyük katkı olduğu kabul edilen üretici dilbilgisi (generative grammar) okulu’nun kurucusudur. skinner’in verbal behavior isimli eserinde baz alınan davranışçı kuram’ın insan zihni ve dil öğrenimine uygulandığında yetersiz olduğunu öne süren eleştirisi ile bilişsel düşünce devrimi’nin öncülerinden olmuştur. dillerin türetimsel özelliklerine göre sınıflandırıldıkları, sınırlı sayıda gramer kuralı ile sınırsız sayıda dil yapısı yaratma yetisine değinen, özellikle bilgisayar bilimlerinde ve programlama dillerinde kendine önemli yer edinmiş olan chomsky–schützenberger sıradüzeni ile de anılmaktadır (chomsky, 1965).
halen amerika birleşik devletleri’nde sol kanadın küreselleşmeye bakış açısının entelektüel temsilcilerinden ve kilit isimlerinden bir tanesi olan chomsky (fox, 2002), 1960 sonrasında vietnam savaşı hakkında yaptığı eleştirilerle gündeme oturmuş, eleştirici ve radikal politik kimliği dilbilimci kimliğinin önüne geçmiştir (goertzel, 2003). kendisini liberal sosyalist olarak tanımlayan chomsky’ nin çarpıcı özelliklerinden bir tanesi, amerika birleşik devletleri’nin dış politikasına ve vietnam savaşı’ndan halen devam eden irak krizi’ne dek askeri müdahelelerine karşı sürekli muhalif bir duruş sergilemesidir. bunun yanı sıra bütün işçilerin tek bir sendika altında toplanması ve kar sisteminin ortadan kaldırılması amacıyla 1905 yılında chicago'da kurulmuş olan iww (industrial workers of the world)’ un aktif bir üyesidir.
birçok ünlü kişide olduğu gibi chomsky hakkında da oldukça sık söylenen şeylerden bir tanesi gençlik yıllarının oldukça zor şartlarda geçtiği, alanın liderlerinden destek bulamadığı, mevcut paradigma ile oldukça düşmanca tavırlara göğüs gererek savaşmak zorunda kaldığıdır (barsky, 2001). ortaya attığı dilbilim kuramı o yıllarda yahudi mantığı olarak değerlendirilmiştir. gerçi chomsky’ nin aile ve arkadaş çevresi gereği yahudi geleneklerinden etkilenmiş olması oldukça doğaldır. ancak kuramıyla ilgili karşılaştığı her akademisyenin yaşadığından farklı olmayan sıkıntılar, kesinlikle yahudi oluşuna bağlanmamalı, bilimsel çalışma sürecinin doğal bir parçası olarak görülmelidir.
yaygın inanışın aksine chomsky, dünyanın en iyi dilbilim bölümlerinden birine sahip olan pennsylvania üniversitesi’nde zellig harris ve nelson goodman gibi dilbilim ve felsefede saygın isimlerle çalışmış, lisansını tamamlayıp bu bilim adamlarının yoğun desteği ile oldukça önemli bir burs olan harvard society of fellows’ u almış, 27 yaşında doktorasını tamamlamasının ardından bir araştırma projesi kapsamında mit’ e geçmiş ve burada da aldığı desteğin arkası kesilmemiştir. hatta branşın efsanevi isimlerinden roman jakobson’ un da tam desteğini almıştır (goldsmith, 1998). dolayısıyla herhangi bir genç bilim adamının yaşadığı sıkıntıdan fazlasını yaşamamıştır. ancak kendisi ile benzer şartlarda yetişen genç akademisyenler ile kıyaslanmak şöyle dursun, dünya tarihindeki birçok bilim adamını da geride bırakmış olan chomsky, yaşayan tartışmasız en önemli entelektüel kişi olarak anılmaktadır (fox, 2002).
chomsky, kendisine defalarca sorulmasına rağmen dilbilim ile politika arasında net bir bağ kurmadığını dile getirmiş, çalıştığı tüm branşlarda bulduğu ortak noktanın insani özgürlük kavramı olduğunu belirtmiştir. en az 35 yıldır abd’nin bencil ve özgürlükleri kısıtlayıcı politikalarına muhalefetini sürdürmesi bu tezine kanıt olarak gösterilebilir. chomsky’e göre abd kendisi için değil, üzerinde hegemonyasını sürdürmek istediği gelişmemiş ülkeler için serbest ticaretin değerine inanmaktadır. buna paralel olarak abd’deki eğitimli sınıfı da sert bir dille eleştirmekte, dışlanma korkusuyla hükümetin beyin yıkama ve sömürü faaliyetlerini benimsediklerini, böylece seçkin bir köle sınıfı oluşturduklarını belirtmektedir (fox, 2002).
gerek barsky (2001), gerekse fox’un (2002) incelemeleri dikkate alındığında chomsky’ nin muhalefet ettiği başlıca konular, abd’nin sık sık üçüncü dünya ülkelerini hedef alan saldırılarda bulunması, gerek kendi yurttaşlarının, gerek dünya vatandaşlarının sağlık standartlarını düşürmesi, büyük kentlerde çocukların sefalet içinde yaşamalarına göz yumması, söyledikleri ile yaptıklarının hiçbir zaman uyuşmaması ve diğer batı toplumları ile birlikte çokuluslu şirketler başlığı altında uluslararası platformda otoriter, zorba ve anti-demokratik yapılar oluşturmasıdır.
chomsky’ nin fikirleri kadar bilimsel kişiliği de ilgi çekici ve övgüye değerdir
eksiksiz ve hatasız bilgiye çok önem vermekte, abartılı ve temelsiz iddialardan her zaman kaçınmaktadır (chomsky, 1996). şöyle ki, yayınlarından birinde en ufak bir dil sürçmesi bile yapacak olsa, sonraki basımlarda bunu mutlaka düzeltmektedir. örneğin ilk baskısı 1983’te yapılmış olan fateful triangle – the united states, israel and the palestinians (kader üçgeni-abd, israil ve filistinliler) isimli eserini 1999’da yeniden yayınlamış, yeni baskıya 92 sayfa ve dipnotlarıyla beraber üç yeni bölüm eklemiştir (fox, 2002). gerek dilbilim gerekse politika üzerine yazdığı birçok eserini defalarca gözden geçirmiş, ateşli muhaliflerine çoğu zaman göz açtırmamıştır.
bu bağlamda, politik görüşlerini yansıttığı eserlerinden sadece düşün yazısı olarak bahsetmek haksızlık olacaktır. chomsky bir muhaliftir; ancak akademik bir muhaliftir (fox, 2002). örneğin world orders, old and new (dünya düzeni, eskisi ve yenisi) adlı 342 sayfalık çalışmasında başka yayınlara 850’ye yakın gönderme vardır. tüm bu özelliklerinin yanı sıra oldukça arkadaş canlısı ve mütevazı bir akademisyendir. e-postalarını seve seve cevaplaması, genç akademisyenlere ve öğrencilerine alçakgönüllü bir şekilde yaklaşması ve yardımseverliği her zaman takdir edilmiştir (fox, 2002; goldsmith, 1998).
muhalif kimliği ile kendisine yönelik saldırılarla uğraşırken bilimsel projelerinden herhangi birini bir kenara bırakmayı kesinlikle reddeden chomsky, sürekli konferanslar vermiş, mektuplar yazmış, yeni kitaplar yayınlamış ve özellikle de üniversitedeki derslerini hiç aksatmamıştır. bu bağlamda chomsky’ nin politik kimliğinin yanı sıra öğretmen kimliğinin de incelenmesinde yarar vardır. chomsky’ nin öğretmenin rolüne yönelik düşünceleri kendi öğrencilik yaşantısından itibaren tutarlı bir şekilde gelişmiş ve günümüzde oldukça rağbet gören oluşturmacılık ile ilgili yayınlarda yazdıklarından birçok alıntı yapılmıştır. chomsky’ nin ağzından öğretmene bakış açısıyla ilgili görüşleri barsky tarafından şu şekilde nakledilmiştir:
"öğretimle ilgili çoğu sorun büyümekle değil, büyümeyi yönlendirmekle ilgiliydi. bildiğim kadarıyla, ki bunu yalnızca öğretmenlikteki kişisel deneyimlerime dayanarak söylüyorum, sanırım öğretmenlikte sorunun yüzde doksanı, hatta belki de yüzde doksan sekizi öğrencilerin ilgilenmelerini sağlamaktır. bu genelde, onların ilgilenmelerini engellemeyerek yapılabilir. öğrenciler ilgili gelirler, ama eğitim süreci bunu kafalarından çıkarmaları gereken bir kusur haline getirir. ancak eğer çocukların… normal ilgisi sürdürülür ve hatta uyandırılırsa, bizim anlamadığımız biçimlerde her şeyi yapabilirler (2001; 227)."
kısaca noam chomsky, her ne kadar çalışmaları ile iyimserlik ya da karamsarlık telkin etmese de insanların küresel adaletsizlik ve zorbalığa boyun eğmek ile adalet, demokrasi ve özgürlük mücadelesine katılmak arasında bir seçim yapmaları gerektiğini her fırsatta dile getiren (fox, 2002), iktidar etiği üzerine akılcı yazılar kaleme alan, siyasal bilim kuramlarının önemsiz ve bencil olduğunu savunan, küreselleşme ve yeni dünya düzeni üzerine zekice tezler sunan, başlıca kaygısı özgürlük, yaratıcılık, adalet, demokrasi ve doğruluk olan, tek başına paradigma değişimine önderlik etmiş büyük bir dilbilimi profesörü, hiçbir zaman çalışmaktan yılmayan ve sürekli kendisini yenileyen titiz bir akademisyen, öğrenci merkezli düşünmede temel teşkil edecek birçok fikre babalık etmiş usta bir öğretmendir.
hugo chávez, birleşmiş milletler genel kurulu’nda hayattayken kendisiyle tanışamamış olmaktan duyduğu pişmanlığı dile getirdikten iki gün sonra chomsky lexington’daki evinden “çalışmaya ve yazmaya devam ediyorum” cevabını vermiştir (santora, 2006). ne büyük şanstır ki gelmiş geçmiş en büyük düşünürlerden biri çağımızda yaşamakta, üretmeye, düşünmeye, düşündürmeye devam etmektedir.
kaynakça:
barsky, r. f. (2001). noam chomsky : bir muhalifin yaşamı (çev. g. şen). istanbul: doğan kitap.
fox, j. (2002). chomsky ve küreselleşme (çev. e. kılıç). istanbul: everest yayınları.
chomsky, n. (1965). aspects of the theory of syntax. cambridge, mass.: m.i.t. press.
chomsky, n. (1994). world orders, old and new. london: pluto press.
chomsky, n. (1996). powers and prospects : reflections on human nature and the social order. london : pluto press.
goertzel, t. (2003, aralık). noam chomsky and the political psychology anti-imperialism. clio's psyche, 90-91.
goldsmith, j. (1998). review of noam chomsky: a life of dissent [review of the book noam chomsky: a life of dissent]. journal of the history of the behavioral sciences, 34 (2), 173-180.
hughes, s. (2001, temmuz/ağustos). the way they were (and are). the pennsylvania gazette.
mit (2002). biography: noam chomsky. retrieved october 14, 2006 from http://web.mit.edu/…tics/www/biography/noambio.html
santora, m. (2006, september 22). a scholar is alive, actually, and hungry for debate. the new york times.
united nations (2006). full speech video of president hugo chávez before the un general assembly, retrieved september 20, 2006 from http://www.un.org/webcast
Bu içerikleri de beğenebilirsiniz
