Norveç ve ABD Arasında Yapılan Düşündürücü Bir Ekonomi Kıyaslaması
norveç güzel bir ülkedir. zamanında norveç'in sandefjord kentinde ofisim vardı. gittim, zaman geçirdim, vatandaşları ile tanıştım, çalıştım. insanları da güzeldir.
bu noktada norveç hakkında yazmayı kesip türkiye hakkında yazalım.
30 temmuz 2020 sabahı uyanıyorsunuz... türkiye'nin nüfusu 5 milyona düşmüş. dahası, karadeniz'in türkiye'ye ait kıyılarında muazzam petrol yatakları keşfedilmiş. türkiye'nin başında da ahlaklı ve az biraz eli kalem tutan (yetenekli olması şart değil) bir yönetim var.
bu yönetim yeni keşfedilen ve tamamen devlet güdümünde işletilen petrol yataklarından elde edilen gelirin bir kısmını bir yatırım fonuna devrediyor. fonun sahipleri ise türkiye'nin 5 milyon vatandaşı. öyle ki, anında vatandaş başına 1.5 milyon lira pay düşüyor. türkiye, vatandaş başına senede 87 varil petrol ihraç eden bir ülke haline geliyor. gelirlerin bir kısmı ile de eğitim, sağlık ve emlak sektörleri elden geçiriliyor ve her türk vatandaşının en kaliteli hizmeti alması sağlanıyor.
ama bu kadarla da kalmıyor...
türkiye'nin kuzeyindeki rus baskısı, güneyindeki suriye ve ırak karışıklıkları, doğusundaki iranlı molla rejimi, batısında ege'nin çoğunu elinde bulunduran yunanistan gibi oluşumlar bir anda isveç, danimarka, izlanda, ingiltere gibi ülkelere evriliyorlar.
daha da yazmama gerek yok... işte norveç bu yüzden norveç.
hoşunuza gitsin ya da gitmesin; norveç, refahını ve zenginliğini dünyanın en zengin doğal kaynaklarından bazılarına sahip olmasına ve aynı anda düşük nüfus barındırmasına borçludur. belki de kendi katkıları olan tek konu ahlaklı bir toplum olmalarıdır.
şimdi türkiye'den abd'ye uzanalım
300 küsür milyonluk devasa bir ülke. homojen norveç'in aksine, içinde her milletten insan barındıran bir göçmen projesi. abd'nin de doğal zenginlikleri var, ama mesela norveç'in kişi başına senede ihraç ettiği 87 varil petrole karşılık, abd'nin ihracatı sadece 4 varil. yani elde bütün nüfusu zengin edecek bir doğal kaynak yok.
ama...
5 milyon nüfuslu doğal kaynak zengini norveç'in kişi başına düşen senelik milli geliri 2018 senesi itibarı ile 65 bin dolar iken, kişi başına düşen doğal kaynak zenginliği norveç'in 20'de 1'i kadar olan abd'de aynı rakam 63 bin dolar.
kısaca özetlemek gerekirse, norveç batı ahlakı ile bütünleşmiş, düşük nüfuslu bir suudi arabistan'dır. hayır, iyi ahlakı petrol ile edinmediler. o zaten vardı. petrol ile zenginleştiler ve bu zenginliği akıllıca değerlendirdiler.
petrol kaynaklarının norveç'in kaderini nasıl etkilediğini görmek için şu grafiğe bakın
burada norveç, yunanistan ve türkiye'nin kişi başına düşen senelik milli gelirleri işleniyor. bir de ipucu vereyim. norveç 1969 senesinde petrol buldu. ondan sonrası zaten gözünüzün önünde.
o büyük iniş/çıkış dalgalanmaları ise petrol fiyatları ile ilgili. petrol fiyatı artınca norveç'in gdp'si artıyor. petrol fiyatları düşünce o da düşüyor. son dönem malum, petrol ucuzladı.
bir de şu grafiğe bakın
burada da yukarıdaki üç ülkeye ek olarak bir de abd'yi ekledim. abd'nin senelik doğal kaynak ihracatı kişi başına norveç'in 1/20'sinden az. yani 300 küsür milyonluk abd, doğal kaynak zengini değil. ama buna rağmen uzun dönemli gdp değerleri (ve daha önemlisi, gdp trendi) norveç'ten daha sağlam - çünkü en büyük gelir kaynağı, varil başına değeri bir çıkıp iki düşen petrol değil.
abd'nin en büyük gelir kaynağı bireysel üretkenlik ve servis ağırlıklı muazzam bir ekonomik yapı. dahası, norveç'in milli varlık fonunun başarılı olması da büyük ölçüde abd merkezli ekonomik yapının başarısına bağlı.
o durumu da şöyle özetleyelim
burada norveç ve iki örnek arap/petrol ülkesi arasındaki muazzam benzerliği görebilirsiniz. bu resimdeki lokomotif abd'dir. o da zaten gayet belli. uzun uzadıya yazmak gereksiz.
siz bizim tembel tayfa gibi kapağı norveç'e atmak isteyebilirsiniz. zaten bunların sosyalizmden anladıkları "devlet bana baksın" tadında bir şeydir. kendileri ne yapacak meçhul. o konuda bir yazıları yok.
ben norveç'i takdir ediyorum. petrol buldular, ama iyi de değerlendirdiler.
ama ben bir elon musk'ı (tesla, space x, paypal), satya nadella'yı (microsoft), hamdi ulukaya'yı (chobani), sundar pichai'ı (google), arash ferdowsi'yi (dropbox), sergey brin'i (google), jaweed kareem'i (youtube), jan koum'u (whatsapp) ve daha nicelerini daha çok takdir ediyorum.
onlar petrol bulamadı. petrol zengini ülkelere yerleşip onların parasını yemeyi de akıl edemediler.
onlar kendi kaderlerini yöneterek kuralları değiştirdi.
siz de biraz ahlaklı olun. norveç'ten ille de bir şey alacaksanız ahlaklarını alın.
Norveç Nasıl Oldu da Petrolü Zenginliğe Dönüştürerek Başarılı Bir Model Kurdu?
