Osmanlı'da Gerdek Gecesi İçin Alınan Vergi: Arus Resmi
arûs, gelin demektir. yani gelin vergisi de diyebiliriz buna. osmanlı kayıtlarında resm-i arûs, gerdek resmi gibi ifadelerle de tanımlanmıştır. şimdi diyeceksiniz ki: "dikkat çeksin diye buna gerdek vergisi diyorsun. bu aslında bildiğin düğün vergisi!"
hayır hocam. osmanlılarda zaten nikah vergisi bulunmaktaydı. nikahı kıyan ve resmî belgeye işleyen kadılar, o an vergiyi de tahsil ederlerdi. arûs resmi ise tamamen feodal mantıkla alınan bir vergidir. çünkü bu vergiyi alan devletin kendisi değil, tımar sahibi olan kişi idi. yani bu kişi, "bu topraklar benim hakkım. o sebeple bu topraklarda gerdeğe girecek kişi bana gerdek hakkı vermelidir!" demekteydi.
bu vergi osmanlı'nın ilk dönemlerinde yoktur. osmanlı bunu fethettiği avrupa topraklarından öğrenip uygulamıştır. orta çağ feodal avrupasında "ilk gece hakkı" denen "formariagge" adlı verginin osmanlı'daki hâlidir arûs resmi.
verginin miktarı da kanunnâmelerde şu şekilde belirtilmiştir:
müslüman bakire kız için: altmış akçe
dul kadın için: otuz akçe
gayr-i müslim bakire kız için: 45 akçe
gayr-i müslim dul kadın için: 20 akçe
bu vergiler sancaktan sancağa ufak farklılıklar göstermekle birlikte başka faktörlerde de vergi miktarı artmış yahut azalmıştır. meselâ; hâtunun babası zengin ise 100 akçeye kadar çıkan bu vergi, kızın ailesi çok yoksul ise göstermelik bir iki akçeye kadar düşmekteydi. fatih kanunnâmesi'nden şöyle bir alıntı: "... ve gerdek değerü âlâsı altmış, evsât'ül - hâl olursa kırk yâhut otuz, fakir olsa yiğirmi yâhut on akçe alına... " (evsât'ül hâl, orta halli demektir.)
tabii yukarıda devletin aldığı vergi değildir dedim ama eğer evlenecek hâtunun babası sipahi yahut beylerbeyi vs. ise bu vergi doğrudan devlet hazinesine aktarılmıştır. 3 kasım 1839'da ilan edilen gülhane hatt-ı hümâyunu, nâm-ı diğer tanzimat fermanı ile birlikte bu vergi kaldırılmış, kadıların nikâh için aldıkları vergi "izinnâme harcı" ismiyle varlığına devam etmiştir.
Osmanlı Döneminde Kapalıçarşı'da Üretilen Bir Çeşit Vibratör: Zıbık
