Özel Türk Jetinin İran'da Neden Düştüğünü Büyük Ölçüde Aydınlatan Ön Rapor
olayın özeti
uçak dubai'den kalkıyor. saat 13.29'da iran hava sahasına girip tahran'daki hava trafik kontrolörü ile iletişime başlıyor ve önceden planlandığı gibi 36 bin feet irtifaya çıkıyor. saat 14.32'de 38 bin feete çıkış için hava trafik kontrolöründen izin istiyor ve bu seviyeye tırmanmaya başlıyor. ancak bu yüksekliğe çıkamadan yeniden kontrolörü arıyorlar ve uçakta bir sorun oluştuğunu, 37 bin feete inmeleri gerektiğini söylüyorlar. bu noktada iki pilotun önündeki hava hızları arasında fark oluşuyor, otopilot devreden çıkıyor. stall yaşanıyor ve hızlı bir şekilde irtifa kaybediyorlar. olayın başlangıcından yaklaşık 5 dakika sonra motorlar duruyor ve akabinde kaza gerçekleşiyor.
raporun satırbaşları şöyle
- hava şartlarında ciddi bir sorun yok.
- her iki pilotun sağlık durumları uçuşa engel oluşturmuyor ve aldıkları eğitimlerde sorun görünmüyor.
- uçağın bakımları düzgün yapılmış. hava hızını gösteren sistemin en son bakımları; 17 mayıs 2017'de malta'da (functional check yani çalışma kontrolü olarak) ve 23 haziran 2016'da (detaylı bakım) olarak yerine getirilmiş.
- iki airspeed bilgisinde fark oluşuyor.
- o anda overspeed ikazı geliyor.
- hız farkı görülüyor. cross check yapılmadan (yani uçağı doğru airspeed'e ayarlamadan) gaz kolu geri çekiliyor ve akabinde sürat stall hızına geliyor.
- uçak stall'a girip irtifa kaybediyor. bu noktadan sonra tayyare seri şekilde pitch ve roll hareketleri yapmaya başlıyor.
- ekip olayı çözmeye çalışırken 31.5 bin feet'te önce 2 no'lu motor 30 bin feet'te 1 no'lu motor duruyor (full power loss, çok sakat bir durum. motor gücü yoksa stall'dan çıkmak mümkün değil)
- bu andan sonra uçağın tüm elektriği kesiliyor, fdr kayıt yapmayı bırakıyor. cvr 80 saniye kadar daha kayıt yapıyor. (fdr'ın kaydı kesmesi enteresan. normalde fdr ve cvr uçak jeneratöründen gelen elektriği kullanır. oradan elektrik gelmezse bataryadan gelen elektriği kullanır. burada fdr, motorlar susunca kapanan jeneratörlerin elektriği kesmesi sonucu kaydı durdurmuş. iranlılar böyle yazmış rapora. ama cvr kayda devam etmiş demek ki cvr bataryadan güç almış. acaba iranlılar elektrik kesilince fdr'a kayıt için bilgi yollayan sistemler kapandı o nedenle fdr'da kayıt yapmayı kesti mi demeye çalıştı ben rapordan tam anlayamadım orasını. raporda burası tam olarak şöyle anlatılmış: "engine power began to decrease on both sides until both engines flamed out in stall condition and fdr data was lost at this point due to powering off aircraft electric bus (electric bus kabaca güç hattı demek) which did not continue to receive power from engine generators. cvr recording continued for a further approximately 1 minute and 20 seconds on emergency electric bus by using electric power of aircraft battery.")
- bundan sonra yere vuruncaya dek geçen birkaç dakikada neler yaşandığını asla bilemeyeceğiz.
- uçak yere vuruncaya dek yapısal olarak bütün kalmış, havada parçalanmaya başlamamış. enkazın incelenmesi sonucu varılan netice bu.
dakika dakika bakarsak durum şöyle gelişmiş
13:29 - tc-trb, iranlı hava kontrolörü ile bağlantıya geçiyor ve önceden planlanmış 36 bin feet irtifaya çıkış izni alıyor.
14:28:48 - uçak 36 bin feet'te olduğunu doğruluyor, kontrolör de onaylıyor.
14:32:17 - pilot 38 bin feet'e tırmanma izni istiyor, kontrolör izni veriyor.
14:33:15 - tc-trb ile aynı rotada ama uçağın önünde olan olan thy'nin 575 numaralı seferi 36 bin feet irtifaya çıkma izni istiyor ve onayı müteakip o irtifaya tırmanıyor.
14:34:37 - tc-trb 37.900 feet civarında kontrolörü arıyor ve bir arıza gördüklerini söyleyip 37 bin feete inme izni istiyor. kontrolör henüz onay vermeden bu seviyeye doğru alçalmaya başlıyorlar. bu anda kontrolör izni veriyor. bu noktada uçağın 36 bin feet'te 390 knot olarak görünen hızının, 37.900 feet'te 316 knot'a inmiş olduğu radar ekranından görülüyor.
14:35:36 - uçak 34 bin feet irtifaya doğru inerken hızının 288 knot'a düştüğü görülüyor. pilot 34 bin feet'e alçaldıklarını söylüyor.
14:37:53 - uçak 34 bin feet'te de tutunamıyor ve kontrolör uçağa çağrı yapıp hangi irtifayı istediklerini soruyor. pilot yanıtlıyor ama yanıtı anlaşılamıyor. bu andan sonra uçak yapılan çağrılara yanıt vermemeye başlıyor.
14:38:43 - uçak hala irtifa ve hız kaybetmeye devam ediyor. kontrolör durumun normal olup olmadığını soruyor ama yanıt alamıyor. bundan sonra benzer şekilde çağrı yapıyorlar ama uçak yanıtlamıyor.
14:39:48 - kontrolör uçağın önünde olan thy 575'e, tc-trb ile bağlantı kuramadığını, kendisine yardımcı olup olamayacağını soruyor. thy 575'in pilotu doğrudan tc-trb'ye türkçe çağrıya başlıyor ancak yanıt alamıyor.
14:40:58 - tc-trb iranlı kontrolörün radar ekranından kayboluyor. kontrolör, durumu thy 575'e bildiriyor ve yeniden uçağa çağrı yapmasını istiyor. thy5 75'in pilotu defalarca uçağa sesleniyor ama yanıt alamıyor. sonunda pilot, kontrolöre yanıt alamadığını ve uçağı en son kendi tcas'larında 6 bin feet altlarında hızlı bir şekilde irtifa kaybederken gördüklerini söylüyor.
çok üzücü bir kaza. detayları okumak çok çok çok ızdırap verici
yani motorlar durduğunda uçağın burnu neredeyse 34 derece yukarıdaymış ve kontrolsüzce düşmekteymiş. neden airspeed farkı emercensisi uygulanmadı, neden stall'dan çıkış emercensisi uygulanmadı?... sorular çok.
konu kadın pilot mevzusu değil. olayı oraya çekmek çok yanlış. ortada birkaç faktörün etkisi var. şöyle düşünün; her şey normal giderken bir anda 2-3 tane alarm çalıyor, çok geçmeden kumanda kolları titremeye, uçak anormal şeyler yapmaya başlıyor. bu anda sorunu tespit edip düzeltici işlem uygulamak, kokpitte iletişimi sağlamak, arkada panikleyen insanları teskin etmek durumundasınız. biz dışarıdan bakıp "a bak irtifası yeterliymiş, ama şöyle yapsaymış, ama böyle etseymiş" diye rahat bir anımızda düşünüyoruz ancak o anda o baskı altında seri karar verip uygulamak cidden çok zor. o nedenle uçak kazalarının kadını erkeği olmaz. eleştiri yaparken bunu da akılda tutmakta fayda var. evet gerçekler ortaya çıksın, hatalardan ders alınsın buna kimse birşey demiyor ama olayı farklı boyuta taşıyıp "ama kadın bık bık bık..." demek de yanlış bana göre.
not: olayın resmi raporu şu adreste. yalnız sitede mi sorun vardır nedir ulaşmak mümkün değil. ben vpn kullanarak girdim ve raporu indirebildim.
Diğerlerine Kıyasla Türklerin İngilizce Konusundaki Endişesi Yersiz mi?
