Schrödinger'in Kedisi: Kutudaki Kedi Aynı Anda Nasıl Hem Ölü, Hem Diri Olabiliyor?

kuantum fiziği öyle bir şey ki... ne zaman adını duysam, kafamın içinde hem “çok havalı” hem de “ben ne dinliyorum acaba” diye iki ayrı ses çakışıyor. ama merak etmeyin, gelin size bunu çok sade, gündelik dille anlatayım. hem bilimsel, hem eğlenceli.

şimdi efendim, mevzumuz "kuantum süperpozisyon." bu ne demek?

şu demek: bir parçacık (mesela elektron, foton falan) gözlemlenmediği sürece birden fazla halde aynı anda bulunabiliyor. yani hem orada, hem burada. hem şöyle, hem böyle. ikiye bölünüp her şeyi aynı anda deneyimleyen bir parçacık gibi düşünün. tam anlamıyla “ne oldum değil, ne olabilirim” hali.

bu düşüncenin altında da koca bir bilimsel kafa yatıyor: niels bohr. diyor ki:
“gözlem yapmadığın sürece evrende gerçeklikten söz etmenin anlamı yok.”

yani sen bakana kadar evren “belirsizlik” modunda takılıyor. hani sen bakınca uslu duran çocuklar vardır ya, bakmayınca deliye dönerler—işte kuantum parçacıkları da öyle.

peki bu fikir nereden çıkmış? buyurun, schrödinger'in kedisine.

bu kedili senaryo kuantum dünyasını kafada canlandırmak için uydurulmuş bir düşünce deneyi. kimse gerçekten bir kediye işkence yapmadı, içiniz rahat olsun.

adamın biri çıkıyor, diyor ki: “bir kutunun içine bir kedi koydum, yanına da radyoaktif bir madde, onu takip eden bir dedektör ve zehirli gaz.” eğer madde bozunursa, gaz açılıyor ve kedi ölüyor. bozulmazsa, kedi yaşıyor. ama sen kutuya bakmadığın sürece kedinin durumu ne?

işte olay burada başlıyor: sen bakmazsan, kedi hem ölü hem de diri oluyor.

kulağa saçma geliyor değil mi? ama kuantum fiziği işte tam olarak bu.

yani gözlem yapılmadığında her şey bir olasılık. baktığın anda evren karar veriyor: “tamam, şimdi şu olasılığı gerçek yapıyorum.”

tıpkı çift yarık deneyinde olduğu gibi. elektrona “gizli gizli” bakmazsan, o aynı anda iki yerden geçiyor. ama “ne yapıyorsun bakalım sen?” diye gözünü dikersen, anında sadece bir yerden geçmiş gibi davranıyor.

kuantum dünyasında net cevap yok. gözlem varsa gerçeklik var. yoksa? olasılıklar denizi.

netlik arama. kuantum dünyasında her şey bir olasılıklar bulutu. sen bakarsan somutlaşır, bakmazsan özgürce salınır.

yani schrödinger'in kedisi, sadece bir kedi değil. o aynı zamanda kuantumun bize attığı kafa karışıklığı topunun ta kendisi. ve hepimiz bu topun peşinde “ne oluyor ya?” diye koşuyoruz.

yani… belki de her şey ihtimal. belki de biz bakana kadar hiçbir şey tam olarak var değil.

ve evet, kuantum dünyası biraz garip, biraz kafa karıştırıcı ama kesinlikle büyüleyici.

kaynaklar: quantum theory - full documentary, thoughtco.com