Sümerlerin Geliştirdiği Bugünkü Muhasebenin Atası Olan Kil Kapsül: Bulla

yazının henüz sistematik hâle gelmediği bir dönemde, sümer toplumu ekonomik ilişkilerini kayıt altına alma ihtiyacı duymuştur. bu amaçla geliştirilen bullalar, her biri belirli bir malı temsil eden kil jetonların (token) içi oyulmuş bir kil topunun içine yerleştirilmesiyle oluşturulmuştur. örneğin konik şekil arpayı, dairesel şekil koyunu temsil eder. jetonlar kapsül içine yerleştirildikten sonra kil kapatılır ve tarafların silindir mühürleriyle mühürlenir.

bulla'nın dış yüzeyine basılan mühür izleri, işlem taraflarını tanımlamaya yararken, kapsülün daha sonra izinsiz açılıp açılmadığını da denetlemeye olanak tanır. bu yönüyle bulla, hem bir erken dönem sözleşme aracı hem de güvenlik mekanizması olarak işlev görür. işlem zamanı geldiğinde kapsül kırılır, içindeki jetonlar sayılır ve işlem şartlarına uygunluk denetlenirdi.

zaman içinde bulla üzerindeki bilgiler doğrudan kil üzerine çivi yazısıyla kaydedilmeye başlanmış, böylece jeton kullanımına gerek kalmadan işlem kayıtları yazılı hale gelmiştir. bu geçiş, yazının doğuş süreciyle doğrudan ilişkilidir ve bullalar bu sürecin önemli bir evresini temsil eder.

bulla sistemi, muhasebe kayıtlarının tutulması, mülkiyetin belgelenmesi, ticari anlaşmaların doğrulanması ve arşivlenmesi gibi işlevleriyle erken medeniyetlerde idari yapıların oluşumuna katkıda bulunmuştur. günümüzdeki fatura, sözleşme, noter tasdiki ve hatta dijital imza gibi uygulamalarla kuramsal düzeyde benzerlik göstermesi, bu yapının tarihsel önemini daha da pekiştirir.