Tarihte Farklı Şekilleri İle Dikkat Çeken Kapı Tokmaklarının Birbirinden İlginç Kullanım Amaçları
kapı tokmağının, orta asya inanışlarına göre her insanın kuş şeklinde bir koruyucu ruhu olması sebebiyle; o kişinin yaşadığı evden içeriye kötülüğün ve düşmanlığın girmesini önlemek amacıyla kullanılan bir obje oluşu. ilginç
ki örneğin selçuklu sanatında yer alan tek ve çift başlı kuş ya da kartal motifleri şaman dini inanışlarına dayalı olup; kartalda kudret, kuvvet ve koruyucu ruh olarak kabul edilmekteymiş.
bir de ermeni ve rum ustalar tarafından yaklaşık 150 yıl önce yapılmış olan son derece şık birer sanat eseri, kültür ve yaşam biçimini temsil edenleri var. muğla evlerinde olduğu gibi...ancak bu tarzda yapılmış 4000'e yakın kapı tokmağından günümüze ulaşan hepi topu 20-30 tane kalmış. maalesef.
bu yöredeki tarihi evlerin çoğunda kuzulu kapı bulunmakta. iki kanatlı büyük bir kapının içinde yer alan ve 'kuzu' olarak adlandırılan, aile mahremiyetini esas alan ahşap kapılar, içeriye doğru açılıyor. üzerinde bulunan ve aksesuar gibi görünen kapı tokmakları, ev halkının sosyal, kültürel ve estetik duyguları hakkında birçok manayı ihtiva etmekte.
muğla evlerindeki kapı tokmaklarının çoğunluğu kadın eli şeklinde. 3 kez çalındığında gelen misafirin erkek, 2 defa çalındığında ise kadın olduğunu belli eden tokmaklar, yakın döneme kadar yerel kültürün bir parçasıymış.
ya da bursa-cumalıkızık'daki tarihi evlerde kapılarda bulunan çift tokmaklar...geleneklere göre bir eve gelen misafir kapı tokmağını çalışına göre karşılanıyormuş ve ev sahibi tokmak sesine göre misafirin kim olduğunu anlıyormuş. biri büyük biri küçük olmak üzere her evin kapısında iki tane kapı tokmağı bulunmakta olup; büyük olan kapı tokmağı kalın ve tok, küçük olanı ise ince tiz bir ses çıkarıyormuş.
büyük olan tokmağı gelen erkek ziyaretçiler, küçük olanı da kadın ziyaretçiler çalarmış. böylelikle kapı tokmağının sesi, gelenin kadın mı yoksa erkek mi olduğunu ev sakinlerine haber veren nitelikteymiş. bir hanım geldiyse kapıyı evin hanımı, bir adam geldi ise evin beyi kapıyı açıyor ve karşılıyormuş.
kapı tokmakları ağırlıklı olarak ördek, halka ve genellikle de el biçiminde. bu tokmakların çalınışı ise gizli bir parola gibi. öyleki evin hanımı, kapıyı açmadan kimin ve ne için geldiğini anlayabiliyormuş.
örneğin evin beyi geldiğinde tokmak iki kez çalınırmış. çocuklar hızlı ve sert aralıklarla vurur, misafirler ise daha yavaş ve aheste vurmayı tercih edermiş. art niyetli birinin geldiği ise kapı sesinin şiddetinden anlaşılırmış:)
ilginç bir başka özellik de; kapılar birbirine her ne kadar yakın olsa da hangi evin tokmağının çalındığının tınısından belli olması.
gene safranbolu evlerinde de, nazara karşı koruduğuna inanılan ve “mühr-i süleyman” olarak bilinen üst üste konmuş iki eşkenar üçgenin oluşturduğu alt kolla yıldız motifi ile süslenen kapı kolları kendine özgü.
eğer ev sahibi kısa bir süre için bir yere gittiyse tokmağın üzerine kısa, uzun süre dönmeyecekse uzunca bir ip asarmış. hatta yatıya gittiyse, kalın bir ip asar ve üstüne de bir güzel düğüm atarmış. gelen misafirler de ipe bakarak ne zaman döneceği hakkında bilgi sahibi olurlarmış ev sahibi hakkında. hoş
ve divriği evlerinin kapı tokmakları da anadolu türk maden sanatının en güzel örneklerini oluşturacak biçimde, geometrik, bitkisel ve figürlü olmak üzere üç türde dizayn edilmiş. bunların %75’i dövme tekniğiyle, %25’lik bölümü ise döküm tekniği kullanılarak yapılmış.
osmanlı insanının hayata “helâl” ve “haram” perspektifinden bakması sonucu, kapı tokmakları bile bu hassasiyeti yansıtacak biçimdeymiş. iç içe, ya da üst üste bindirilen tokmaklardan biri kalın, diğeri ince ses çıkarırmış. erkek konuklar kalın ses çıkaran kapı tokmağını, kadın konuklar ise ince seslisini kullanırlar, böylece ev sahipleri kapıdaki misafirin kimliği hakkında bilgi sahibi olur ve ona göre karşılarmış
