Türk Mitolojisinde Kötülüğün Sembolü Olan Tanrı: Erlik Han
"insan, tanrı tarafından yaratıldığında temizdir; fakat erlik, insanın ruhunu kirletir."
---
erlik han, türk altay mitolojisinde bütün kötü ruhların ve yeraltı diyarının hakimidir. erklik, yerlik, yerlik ayna olarak da bilinir. (bu ayna, türk mitolojisinde önemli bir motif. kötü ruh anlamına da geliyor, erlik'in yer altı dünyasına aynalar yeri de deniyor.)
erlik han, dokuz katlı yer altı aleminin hakimi. (her katta kötü ruhları idare eden bir tanrı var. yer altı aleminin kaç katlı olduğu konusunda da farklı türk boylarında farklı rakamlar var.) yerin altında yaşar. orada kara bir ışık yaratmış ve yeraltını aydınlatmıştır. damı demirden, ocağı balçıktan bir sarayı vardır. eğerlenmiş dokuz boğa her daim emrindedir.
şaman dualarında korkunç bir varlık olarak betimlenir. bir şaman anlatısında erlik için şöyle der: "bindiği kara küheylan, döşeği kara kunduz derisinden, beline kuşak yetişmez. göz kapağı bir karış, kara bıyık, kara sakalı. kovası kişi göğsünden, kadehi kurumuş kafatasından, kılıcı yeşil demirden, kürek kemikleri yassı demirden, dizgini kara ipekten, kamçısı kara yılan..." ayrıca boynuzları vardır.
abra ve yutpa (ejdere benzeyen iki yılan) erlik'in sarayını korurlar. erlik'in kazar ve pazar (ezer ve kezer) adında iki köpeği ve pora ninci, kara ninci adlı iki yardımcısı vardır. ölüm tanrısı aldaçı/aldacı erlik'in elçisidir.
[kayra han ilk önce onu yaratmış ve onun aracılığıyla da yeryüzünü, dağları, vadileri meydana getirmiştir. fakat kendisine baş kaldırması üzerine, ona "erlik" adını vererek gökyüzünden yeraltına atmıştır. başka bir efsanede evrenin başlangıcında yalnızca iyilik tanrısı ülgen ve kötülük tanrısı erlik vardır. kaz (veya kuğu) kılığına girerek sonsuz suyun üzerinde uçarlar. erlik yaptığı kötü işler nedeniyle tanrı ülgen tarafından "kötülük yaptın, senin halkın da hep hileciler, kötüler olsun" denilerek ilençlenir. bir söylencede kuday (tanrı) yerden dokuz dallı bir çam ağacı büyüterek her dalında değişik bir ırktan insan türetmiştir. erlik gidip bu insanları baştan çıkarır.]
(altay yaradılış destanı, hem kitab-ı mukaddes'le hem de kuran-ı kerim'le benzerlıkler taşır. ve evet, bütün dinler ve bütün mitolojiler arasında benzerlikler mevcuttur.)
şamanistlere göre karanlık alemi olan yeraltında genellikle korkunç ve kötü ruhlar yaşar. altaylılar bunlara kara töz (kötü ruh), kara neme (kötü nesne) ya da genellikle tümengi töz adını verirler. yeraltında yaşadıklarına inanılan ve birtakım korkunç şekillerde düşünülen ayna, ada, aza yör, üzüt, yek ve benzeri gibi ruhlar da vardır.
uygur metinlerinde erklig kan/han (güçlü han, er kelimesiyle bağlantılı) diye geçen erlik, budistlerde yeraltı hükümdarı olan yama'ya eşittir. minusinsk bölgesindeki türklerin irle kan ya da il kan'ı, buryatların erlen kan'ı da erlik'den başka bir şey değildir. yakutlarda yeraltının hakimi olarak anılan arsan dualay'ın erlik'i simgelediği söylenir.
altaylılarda iplik gibi düşünülen ruhu onun kestiğine inanılır. (herkesin hayatı görünmez bir iple gökyüzüne bağlıdır inancı)
altay şamanlarının aktardığına göre, erlik'in 8 ya da 9 kızı vardır. bunların belirli bir görevi yoktur. oyun oynar, dans eder ve yeraltına inen şaman'ı kandırıp, babalarına getirilen kurbanı kapmaya çalışırlar. dualarda kara yüzlü, kara saçlı ve şehvetli varlıklar olarak
betimlenirler.
erlik'in 7 veya başka bir söylenceye göre 9 oğlu vardır: taş bilekli bay bahadır, karaş, bakır bilekli kerey kan, uçar kan, yabaş kan, kömür kan, şedey kan. erlik'in oğulları yeraltındaki bütün kötü ruhları yönetirler. bunlar, yeraltına inen şaman'a yol gösterir, babalarıyla şaman arasında aracı rolü oynarlar. bunlar koruyucu ruh olarak da saygı görürler.
kaynak: murat uraz - türk mitolojisi, bahattin uslu - türk mitolojisi, celal beydili - türk mitolojisi ansiklopedik sözlük, jean paul roux - eski türk mitolojisi
Türk Mitolojisinde En Çok Adı Geçen Kadınların Başında Gelen Tanrıça: Umay
