Türkiye'de Bugüne Kadar Kurulan Koalisyon Hükümetlerinin Kuruluş Hikayeleri

chp-ap koalisyonu

1961 genel seçimleri öncesinde herkes chp'nin tek başına iktidara geleceğini düşünüyordu. genel temayülün böyle olmasındaki en önemli etken sağda yer alan partilerden ap, ytp ve cmkp'den hiçbirinin demokrat parti'nin devamı olduklarına seçim meydanlarında dile getirememeseydi. daha doğrusu bu üç parti de buna cesaret edememişti. sandıklar açıldığı vakit hiçbir partinin tek başına iktidar olamayacağı anlaşılmıştı. tek başına iktidar parolasıyla 1961 genel seçimleri'ne giren chp büyük hayal kırıklığına uğramış; askeri de büyük bir endişe kaplamıştı. askerin endişeye kapılmasındaki sebep sağdaki üç partinin vekil sayılarının toplamı chp'yi devre dışı bırakarak koalisyon hükümeti kurmak için yeterliydi. cemal gürsel cumhurbaşkanı seçildikten sonra hükümeti kurma yetkisini seçimde en çok oy alan chp'nin genel başkanı inönü'ye verdi. chp ve ap yöneticileri de 3 hafta süren görüşmelerin ardından mutabakata vararak, türkiye'nin ilk koalisyon hükümeti kurulmuş oldu.

chp-ytp-ckmp koalisyonu

türkiye'nin chp ve ap ortaklığında kurulan ilk koalisyon hükümeti sadece 8 ay sürmüştü. koalisyon ortaklığı sonlandıktan sonra chp'nin önde gelen kurmayları yeni kurulacak koalisyon hükümetinde chp'nin yer almaması gerektiğini savunuyordu. ancak chp genel başkanı ismet inönü 3 sağ partinin hükümet kurması durumunda ordunun tekrar harekete geçeceğini savunarak kurmaylarının talebini kabul etmedi. cumhurbaşkanı cemal gürsel de inönü'nün başbakanlığı haricindeki diğer opsiyonlara şiddetle karşıydı. bir başka deyişle ap-ytp-ckmp koalisyon hükümeti kesinlikle gürsel'den veto yiyecekti. bu şartlarda chp-ytp-ckmp koalisyon hükümeti kuruldu ve ismet inönü başbakanlığındaki ikinci koalisyon hükümeti 17 ay sürdü.

chp-bağımsızlar koalisyonu

ikinci koalisyon hükümetinin dağılmasından sonra 9 aralık 1963’te toplanan chp meclis grubu, partinin hükümette görev almamasına karar vermiş. bunun üzerine hükümeti kurma görevini alan ap genel başkanı ragıp gümüşpala, ytp ve ckmp genel başkanlarıyla anlaşamayınca gözler yine chp genel başkanı inönü'ye dönmüş; inönü de bağımsız milletvekilleriyle ortak bir hükümet kurmuş; yeni türkiye partisi de yeni kurulan hükümeti dışarıdan desteklemişti.

ap-ckmp-ytp-mp koalisyonu

13 şubat 1965’te yapılan bütçe oylaması 225 oyla reddedilince ismet inönü başbakanlıktan istifa edip, suat hayri ürgüplü başbakanlığında ap-ckmp-ytp-mp koalisyon hükümeti kurulur ve kurulan bu hükümet 5 ay boyunca görev başında kalır.

chp-msp koalisyonu

1973 genel seçimleri sonuçları itibariyle 8 yıllık tek başına ap iktidarı sonlanmış, cumhurbaşkanı fahri korutürk de hükümeti kurma yetkisini seçimlerde en çok oyu alan chp'nin genel başkanı ecevit'e vermişti. ap genel başkanı demirel "biz sadece chp ile savaşta bir araya geliriz" diye demeç verince chp ve ap'nin birlikte hükümet kurma ihtimali ortadan kalktı ve chp-msp koalisyon hükümeti kuruldu. iki parti arasındaki görüş farkları hükümetin uyum içinde hareket etmesine engel oluyordu. kıbrıs barış harekatı devreye girince tüm türkiye'nin gözü kıbrıs'a çevrildi. kıbrıs barış harekatı ile birlikte başbakan bülent ecevit'in popülaritesi iyice arttı. bu durumun farkında olan ecevit erken seçimle chp'nin tek başına iktidar olacağına kanaat getirerek, milli selamet partisi ile 10 ay süren koalisyon ortaklığını sonlandırdıklarını açıklayarak başbakanlıktan istifa etti.

birinci milliyetçi cephe hükümeti

ecevit'in erken seçim planını cumhurbaşkanı fahri korütürk'ten hükümeti kurma görevini alan ap genel başkanı demirel bozdu. chp'nin mecliste erken seçim kararı aldıracak sandalye sayısı yoktu. erken seçim kararı alınabilmesi için diğer partilerin de onay vermesi gerekiyordu. ancak erken seçimde ecevit'in chp'sinin oyları silip süpüreceğinin farkında olan demirel msp genel başkanı erbakan ve mhp başkanı türkeş'i ikna ederek, kendi başbakanlığında birinci milliyetçi cephe hükümetinin kurulmasını sağladı ve hükümet 1977 genel seçimleri'ne kadar görevde kaldı.

ikinci milliyetçi cephe hükümeti

1973 genel seçimleri'nde olduğu gibi 1977 genel seçimleri'nde de chp en çok oyu alan parti olmuş, ancak yine tek başına hükümeti kuracak vekil sayısını elde edememişti. tek başına iktidar olabilmesi için 13 milletvekiline ihtiyacı olan chp'nin kurduğu azınlık hükümeti mecliste güvenoyu alamayınca demirel başbakanlığında ikinci milliyetçi cephe hükümeti kuruldu.

3. ecevit hükümeti

tarihler 31 aralık 1977'yi gösterdiğinde milliyetçi cephe hükümeti gensoru ile düşürülünce, cumhurbaşkanı fahri korutürk hükümeti kurma görevini chp genel başkanı bülent ecevit'e verdi. chp'nin hükümeti kurabilmesi için 13 milletvekiline ihtiyacı vardı ve ecevit çıkıp şu demeci verdi; kumar borcu olmayan 11 milletvekili arıyorum. güneş motel'de yapılan pazarlıkların neticesinde 11 bağımsız milletvekiline bakanlık sözü verilerek, chp'ye katılmaları sağlandı. faruk sükan , salih yıldız ve turhan feyzioğlu'nun da desteği alınınca, 3. ecevit hükümeti kurulmuş oldu. 1979 yılındaki senato üçte bir yenileme seçimleri’nde chp büyük bir hezimete uğrayınca ecevit başkanlıktan istifa etti ve msp ile mhp'nin dışarıdan desteğini alarak süleyman demirel azınlık hükümetini kurdu.

1. dyp-shp koalisyonu

1991 genel seçim sonuçları itibariyle 8 yıllık anap iktidarı sona ermiş ve demirel'in dyp'si seçimlerde en çok oy alan parti olmuştu. ancak dyp seçimlerde en çok oyu alan parti olmasına rağmen tek başına hükümeti kuracak sandalyeyi elde edememişti. demirel'in siyasi yasakları kalktıktan itibaren çok sert eleştiriler yönelttiği anap'a koalisyon ortaklığı teklif etmesi söz konusu değildi. tam bu noktada demirel kendisi gibi anap'a çok sert eleştireler getiren ve 1987-1991 yılları arasında anap'a karşı birlikte muhalefet yaptığı erdal inönü'nün shp'siyle koalisyon pazarlıkları yapmaya başladı ve bakanlık sayılarındaki pürüzler giderilince, dyp-shp koalisyon hükümeti işbaşı yaptı.

2. dyp-shp koalisyonu

cumhurbaşkanı turgut özal'ın görevi sırasında hayatını kaybedince başbakan demirel shp genel başkanı erdal inönü'nün desteğini alınca 9.cumhurbaşkanı oldu. demirel çankaya köşkü'ne çıkınca dyp'de tansu çiller dönemi başladı. erdal inönü, tansu çiller ile birlikte siyaset yapmak istemiyordu. bu durumdan ötürü çiller ile çalışma arkadaşlığı 4 ay sürdü ve shp genel başkanlığından istifa ederek, koltuğunu murat karayalçın'a devretti. murat karayalçın genel başkanlığındaki shp, dyp ile koalisyona devam kararı alınca başbakan çiller rahat bir nefes aldı.

dyp-chp koalisyonu

shp ve chp birleşme kararı alınca başbakan çiller'in koalisyondaki yeni ortağı chp genel başkanı deniz baykal olmuştu. türkiye seçim havasına girmiş ve koalisyondaki uyuşmazlıklar artmıştı. chp lideri baykal gazi olayları'nın sorumlusu olarak gördüğü necdet menzir'in görevden alınmasını istedi; çiller bunu kabul etmeyince, chp koalisyondan çekilme kararı aldı.

anap-dyp koalisyonu

1995 genel seçimleri sonuçları itibariyle hiçbir parti tek başına hükümeti kuramıyordu. cumhurbaşkanı demirel, hükümeti kurma görevini refah partisi genel başkanı erbakan'a verdi. erbakan hiçbir parti lideriyle anlaşamadı ve görevi iade etti. erbakan'dan sonra cumhurbaşkanı demirel, hükümeti kurma görevini çiller'e verdi; çiller de diğer parti liderleriyle anlaşamayınca görevi iade etti. çiller'den sonra demirel'den hükümeti kurma görevini alan mesut yılmaz, dyp lideri çiller ile dönüşümlü başbakanlıkta anlaşınca, dsp de anayol hükümeti'ni dışarıdan destekleyeceğini açıklayınca mesut yılmaz başbakanlığında anayol hükümeti işbaşı yaptı.

refah partisi-dyp koalisyonu

refah partisi dyp'nin kendileriyle koalisyon yapmaması durumunda tansu çiller'i yüce divana göndermek için harekete geçeceklerini açıklayınca, dyp kurmayları refah partisi kurmaylarıyla koalisyonu kurmak için görüşmelere başladı ve erbakan ile çiller dönüşümlü başbakanlıkta anlaşarak, necmettin erbakan başbakanlığında refahyol hükümeti kuruldu.

anap-dtp-dsp koalisyonu

tarihler 18 haziran 1997'yi gösterdiği vakit necmettin erbakan başbakanlıktan istifa etti ve demirel hükümeti kurma görevini anap lideri mesut yılmaz'a verdi. mesut yılmaz koalisyon için ecevit'in dsp'si ve hüsamettin cindoruk'un dtp'si ile mutabakata varmıştı. ancak bu üç partinin vekil sayısı hükümeti kurmak için yeterli değildi; tam bu noktada deniz baykal'ın chp'si dışarıdan hükümeti destekleyeceğini açıklayınca, koalisyon hükümeti işbaşı yaptı.

dsp-mhp-anap koalisyonu

1999 genel seçimleri sonuçları itibariyle hiçbir parti tek başına hükümeti kuracak vekil sayısını elde edememiş. ayrıca en az üç partinin yan yana gelmesi durumunda bir hükümet kurulabiliyordu. teamüller gereği cumhurbaşkanı demirel seçimlerde en çok oyu alan parti lideri olan bülent ecevit'e hükümeti kurma görevini vermiş. çetin geçen sürecin ardından da dsp-mhp-anap koalisyon hükümeti kurulmuştu.