Türkiye'nin İlk Silahlı İnsansız Hava Aracı: Anka
türkiye'nin ilk siha'sı anka'nın hikayesine bakmadan önce türkiye'nin iha hikayesine bakmak gerekir
türkiye'nin ilk iha serüveni meggitt firması üretimi olan banshee hedef iha'larıdır. bu iha sistemleri hava savunma unsurları ve savaş uçaklarının eğitimi için 1989 yılında tedarik edilmeye başlanmıştır. uzun süre şimşek iha gelene kadar görev yapmışlardır.
yine almanya'dan da cl-89 hedef ihaları tedarik edilmiştir.
türkiye'nin ilk male iha tedariği ise abd'den gnat tipi iha'ların alınmasıyla olmuştur. gnat tipi iha'ların tedarik edilmesiyle türkiye, abd'den sonra ikinci male iha kullanıcı nato üyesi ülke olmuştur. fakat alınan gnat tipi iha'lar pek verimli kullanılamamıştır. hvkk'nın o dönem iha sistemlerine pek sıcak bakmamasından ötürü gnat iha'lar kkk tarafından ege sınırında topçu bataryalarında destek amaçlı kullanılmıştır. 1997'de terörün şiddetlenmesiyle sistemler batman'a kaydırılmış, keşif anlamında fena olmayan bir başarı göstermişlerdir. yine ilerleyen yıllarda gnat tipi iha'ların daha gelişmişi olan ı-gnat sistemlerinin tedariki yapılmış, bu sistemler de batman'da konuşlandırılmıştır. toplamda 6+2 olarak envantere giren gnat iha'lar 2005 yılına kadar kkk'ya hizmet vermiştir.
türkiye'nin artan ısr ihtiyacı kapsamında türk tipi insansız hava aracı [tiha] projesi başlatılmıştır. bu projenin ilk adımı olarak yerlileştirilmiş bir ithal ürünün tedariki planlanırken, ikinci adım olarak tamamen türkiye'de üretilmiş bir male iha'nın tedariki planlanmıştır.
gözcü 1 olarak adlandırılan bu ithal iha tedariki kapsamında ihaleyi israilli heron sistemi kazanmıştır. toplamda 185 milyon $ ücrete 4+4+2 (kkk, hvkk, dzkk) olmak üzere 10 adet heron sisteminin tedariki planlanmıştır. fakat türkiye'nin heron tedariki epey sancılı geçmiştir.
sipariş edilen sistemlerin ekim 2007'de envantere alınması planlanırken, yaşanan gecikmelerden ötürü ilk teslimatın yapılması nisan 2008'e kaydırılmıştır. bu dönemde acil ihtiyaç kapsamında israil'den 1 adet heron'un 10 milyon dolara wet lease / ekipleriyle birlikte kiralanmıştır kiralanan iha sistemi ile amaç türk personelinin hızlı bir şekilde eğitiminin yapılması ve dönemin artan terör olaylarına hızla müdahale etmektir. aselflır-300t yüklü heron projesi başlarda israilli personel tarafından uçurulan, sonra hvkk personeli tarafından uçurulan bu heron 13 temmuz 2008'de düşmüştür. israilli yetkililer ellerinde heron sistemi kalmadığını belirterek türkiye'nin kendi teslim alacağı heronların tedarikine kadar, kiralama işlemine daha düşük kapasiteye sahip searcher taktik iha ile devam edileceğini belirtmiştir. fakat tedarik edilen searcher iha da aralık 2008'de düşmüştür. heron sistemlerinin bu dönem bir türlü envantere giremeyişinden ötürü abd ile predatör iha sistemlerinin ortak kullanımı için anlaşılmıştır. heronlar envantere girene kadar türkiye'nin iha ısr kabiliyetini kiralık abd predatörleri oluşmuştur. bu dönemde heronların gecikmesine israilli yetkililer aselsan tarafından üretilen aselflır-300t sisteminin ağırlığının sebep olduğunu belirtse de, türk yetkililer sözleşme şartnamelerinde motorun revize edilmesini belirttiğini ifade ederek israillilere 18 milyon $ ceza kesmiştir. aynı yıl içerisinde kkk ve dzkk'nın verdiği siparişlerin hepsi hvkk'ya kaydırılmış, teslim edilecek tüm iha'ların hvkk tarafından işletilmesi planlanmıştır. heron sisteminin ilk ürünü de 8 nisan 2010 tarihinde yaklaşık 3 yıllık bir gecikmeyle envantere alınmışır.heron sistemlerinin son partisi ise 2011 yılının başında şartlı kabül ile batman iha üssüne teslim edilmiştir. heronların yaşadığı irtifa performans problemlerinin çözümü için ilk parti 6 adet heron iha, ıaı tesislerinde revizeye gönderilmiştir.
türkiye son olarak ithal iha kapsamında abd'den mq-1 predator ve mq-9 reaper iha sistemlerinin tedarikini istemiştir. 2009 yılında yapılan başvuru için 2022 itibarıyla henüz resmi bir cevap gelmemiştir.
gelgelelim türk tipi insansız hava aracı projesine
tiha projesi kapsamında savunma sanayi müsteşarlığı mart 2002 tarihinde teklife çağrı dosyası yayınlamıştır. başlangıçta 28 adet operatif iha sistemi ile 12 adet stratejik iha sisteminin tedarik edilmesi planlanmıştır. aralık 2004 tarihinde ssm ile taı arasında male iha sisteminin geliştirilmesi kararı alınmıştır. geliştirilen iha'nın isterleri arasında 24 saat görev yapabilme kabiliyeti, 200 km ve üzeri menzil, eo/flır/sar/gmtı sistemlerin taşınılması belirtilmiştir. projenin 5.5 yıl içerisinde tamamlanması, elektronik altyapı ve teçhizatın ise aselsan başta olmak üzere yurtiçi üreticilerden tedarik edilmesi hedeflenmiştir. toplamda 3 adet iha için 65 milyon dolarlık bir bütçe ayrılmıştır. taı bu dönemde ssm'ye iki adet tasarım göndermiştir. tiha-a olarak adlandırılan prototip tiha-a prototoip ssm tarafından seçilmiştir. tiha-b olarak adlandırılan prototip tiha-b prototoip ise stratejik iha tedarik kapsamında geliştirilmeye devam etmiştir.
aynı yıl ssm tarafından 2011 yılı içerisinde üretilen iha sistemleri arasında füze taşıyan bir iha'nın da geliştirilmesi ve iha'nın modifiye edilmesi kararlaştırılmıştır. aynı zamanda tiha projesi için sar podu geliştirilmesi kararı da alınmıştır. 2010 yılına gelindiğinde üretilen ilk prototip görücüye çıkmıştır. prototip üzerinde aselflır-300t ile denemeler başlamıştır. bu dönem itibariyle sistem anka ismini almıştır.
tai mühendisleri tarafından tasarlanan t001 kuyruk nolu ilk prototipin 16 temmuz 2010 tarihinde hangardan çıkarıldı. türkiye'nin tasarladığı ilk male iha sisteminin törenine dönemin devlet erkanı yüksek katılımla katıldı. aynı yıl tai anka'nın pazarlanması amaçlı farnborouhg havacılık fuarına da gönderim yapıldı. bu fuar ile ilk kez bir türk iha sistemi pazara sunuldu. yine aynı yıl sivrihisar havaalanı tai yetkililerine verilerek iha'ların testlerinin yapılması amaçlandı.
anka'nın ilk uçuşu 30 aralık 2010 tarihinde sivrihisar meydanından kalkışla 14 dakika sürmüştür. ikinci uçuş ise t002 kuyruk nolu prototip ile toplamda 1.5 saat sürmüştür. ikinci uçuş kapsamında anka'nın tekerleklerinden biri açılmamış fakat, başarıyla iniş yapılmıştır. anka blok a'nın aselflır-300t ile uçuşları sürerken aynı zamanda sar /gmtı kabiliyetine sahip anka blok b'nin de geliştirilmesi başlanmıştır. yine aynı anda anka iha'nın silah kullanabilmesi için gerekli teçhizatın geliştirilmesine de başlanmıştır.
ilk uçuşların ardından 3 olan sipariş sayısı 2 ilave sipariş ile 5'e çıkmıştır. yine jgk ve dzkk'da bu yılarda anka iha ile ilgilenmeye başlamıştır. aynı yıl bae ve suudi arabistan'da anka iha ile ilgilenmeye başlamış fakat körfezle bozulan ilişkiler buna engel olmuştur.
motor sistemlerinin de millileştirilmesi amacıyla 2011 yılında teı motorun geliştirmesine başlamıştır. bu motorlar ise bugün günümüzde pd170 motorlarının temelini oluşturmuşlardır.
yine anka'nın kullandığı motorların performansının artması için bir dizi modifikasyon yapılmıştır. 2013 yılında anka blok a tipi iha, aselflir-300t ile bulduğu ve işaretlediği hedefini yine kanat altlarında taşıdığı roketsan cirit üretimi füzelerle imha ederek ilk siha'mız olmuştur.
(bayraktar tb-2 17 aralık 2015, vestel karayel 16 haziran 2016)
anka-a'nın test uçuşlarının tamamlanmasıyla birlikte anka-b, anka-s, anka-ı projeleri başlatılmıştır. sırasıyla bunları inceleyelim.
anka-b hem aselflır-300t sistemi ile teçhiz edilirken, hem de aselsan üretimi sar radarı olan sarper (sentetik açıklıklı radar) ile donatılmıştır. anka blok b'nin ilk prototipinin üretimi ağustos 2014'te tamamlanmıştır. anka-b ilk uçuşunu ise 30 ocak 2015'te gerçekleştirmiştir.
hvkk'nın ihtiyacını karşılamak amaçlı nihai konfigürasyon olan anka-s iha'nın geliştirilmesi için 2013'te ssm ile taı arasında geliştirme sözleşmesi imzalanmıştır. anka-s, anka-b üzerinden geliştirilirken, cats hd+ flır sistemi entegrasyonu, satcom entegrasyonu, kriptolu haberleşme, milli ıff sistemi, mak görev teçhizastı, eklenmiştir. hvkk burada isterlerini bu teçhizatlara ek olarak 23.000 ft irtifada 18 saat üzeri uçuş yapabilmesi olarak belirtmiştir. yine satcom'un milli üretimi için ctech firması ile 2014'te sözleşme imzalanmıştır. 2016 yılına gelindiğinde 2 adet anka-a iha sistemi elazığ havaalanına konuşlandırılmıştır. bölgede yapılan operasyonlara destek veren anka iha, kırsalda tespit edilen terörist unsurların imhasında istihbarat paylaşımında bulunmuştur.
anka'nın geliştirilen son sistemi ise anka-ı istihbarat iha'sıdır. elınt/esm/comınt teçhizatlarıyla donatılan anka-ı istihbarat iha'sı milli istihbarat teşkilatı envanterine girmiştir. bu sistem mit'in haberleşme ve sinyal istihbaratına yardımcı olmaktadır.
anka iha sisteminin ana kullanıcısı türk hava kuvvetleridir. türk hava kuvvetleri anka-a tipi ihaların geliştirilmesinde bizzat görev almıştır. anka-b olarak adlandırılan iha'lardan ise 3 adet kiralama usulüyle kuvvete alımı yapılmış, bu ihalar taı'ye geri dönüş yapmışlardır. anka-s tipi iha'dan ise türk hava kuvvetleri toplamda 10+10 olmak üzere 20 adetlik bir sipariş verilmiştir.
birinci paket 10 adet anka-s'in teslimatı tamamlanmış olup, ikinci paketten ise 4 adet anka-s+ (yeni nesil anka/ anka ng) teslimatı yapılmıştır. teslim edilen 14 anka-s'den 2 adet kaybedilmiş, 12 adet anka-s envanterde görev yapmakta, 6 adet anka-s'in teslimatının yapılması beklenmekte, 10 adet de üçüncü paket sipariş beklenilmektedir. hava kuvvetlerine ait anka s+ ng (bu paketin uzun zamandır sipariş edilmeyişi, aksungur tedarikini aklıma getirmektedir?)
anka tipi iha'ların diğer büyük bir kullanıcısı ise türk deniz kuvvetleri'dir. türk deniz kuvvetleri 3 adet anka-b'yi kiralık olarak kullanmıştır. 2017 yılında 3 adet anka-b kesin sipariş edilmiş olup, bu sipariş 2019 yılında teslim edilmiştir. yine ikinci sipariş ile 8 adet anka-s ve 4 adet anka-b'de sipariş edilmiştir. teslimatlar ise 2020 yılında başlamıştır. (anka'ların bir miktarının ise aksungur siparişine çevrildiğini açık kaynaklardan görmekteyiz. ilerleyen zamanlarda kesin durumu öğreniriz)
anka'nın diğer bir müşterisi ise jandarma genel komutanlığıdır. jandarma genel komutanlığı da 1 adet anka-a , 1 adet anka-b'yi kiralık kullanırken 6 adet anka-s sipariş etmiş olup, teslimatlar tamamlanmıştır. anka'nın diğer kullanıcısı ise 4 adet anka-ı kullanan milli istihbarat teşkilatıdır. ilave siparişler ve sistemlerin durumlarıyla ilgili açık kaynağa yansıyan başka bir bilgi yoktur.
anka'nın yurt dışı yolculuğu ise epey heyacanlı olmuştur. 2010lu yıllarda körfez ülkeleri anka iha ihracatında ciddi şekilde ilerleme gösterilmiş, hatta suudi arabistan ve mısır ile prensipte anlaşmaya varılmıştır. fakat gerilen ilişkilerden ötürü iki ülke siparişten vazgeçmiştir. bahar kalkanı harekatında gösterdiği başarı ile birçok ülke anka ile tekrardan ilgilenmeye başlamıştır. 2020 yılındaki sözleşme ile tunus'a 3 adet anka-s tipi iha'nın satışı onaylanmıştır. toplamda 80 milyon dolarlık sözleşme iki ülke arasında imzalanmıştır. tusaş'ın gösterdiği ikinci ihracat ise kazakistan'a olmuştur. 2021 yılında 3 adet anka-s tipi iha'nın satışı onaylanmıştır. kazakistan'ın iha'larını 2023 yılında teslim alması planlanıyor.
anka benim için anlamı ve önemi yüksek bir proje. 2010 yılının son günlerinde o mühendislerin gözlerindeki ışıltıyı görmek çok farklı bir duygudur
ilgilisine anka iha ve diğer projeleri anlatan sınırları aşmak kitabını tavsiye ederim
Rolls-Royce'un TUSAŞ'ın Milli Muharip Uçağı İçin Motor Üretmesi
