2018-2019 Yılları Arasındaki Lokmacı Çılgınlığı Nasıl Bitti?
ekonomide niş diye bir kavram vardır. bir boşluktur niş, fırsat pozisyonudur. bu çikolatalı lokmacıyı açan ilk yatırımcı bu nişi doldurdu ve güzel para kazandı. bu ilk arkadaşı tebrik ederim; güzel bir fırsat görmüş ve bunu kullanmış.
amma velakin, iktisat dünyasında biz türklerin en önemli özelliği, en kolay para riske atan toplumlardan biri oluşumuzdur. sırf bu tarz yatırımlar için de değil; sülün osman, çitlik bank, jet fadıl, vb. "birader bir yatırım buldum, bir koyup on alıyorsun!" ile başlayan muhabbetlerle en çok para batıran toplum biziz. kısa yoldan, kafa yormadan, fırsatları, şartları araştırmadan yatırım yaparak para kazanmak diye bir şey olamaz. şans bir kez yüzüne güler, iki kez güler ama üçüncüde batarsın. eline 3-5 para geçiren yüzlerce sözde yatırımcı, kolay doyacak piyasaya aynı anda yüzlerce mekan açarsa ne olur? ekonomide buna balon kavramı adı verilir.
bir ürün alındığında, verilen paraya değmesi gerekir. varille çin'den toptan aldığın çikolata sosu ve un, şeker, yağdan oluşan lokmanın üretim maliyeti ne kadardır? 8 tane lokmayı, retro-futuristik/hipster tasarımlı mekanında 20-25 tl'ye satarsan ne olacağını sanıyordun? müşterilerinin ilk dalgasının %60'ını oluşturan instagram kullanıcıları mekanına gelirler, fotoğraf çekip yüklerler, sonra da bu olayın popülaritesi azalınca da bir daha uğramazlar. bu ürünün tadını gerçekten sevenler de yok mudur? vardır elbet. mesela ben. harbiden sevdim bu çikolatalı kremalı lokmanın tadını, ama ben ve benim gibi lokma sevenler gidip de kiloyla satılan lokmanın 8 topuna 25 tl verecek kadar enayi değiliz. bir kez yeriz, iki kez yeriz, sonra da yemeyiz.
nihayetinde ne mi olur? bu balon patlar. hiçkimse bu mekanlara uğramaz ve fiyatlar dibe çakılır. ama fiyatlar dibe çakılmadı. çakal yatırımcı kimsenin almadığı lokmasını hâlâ 25 tl'ye satmaya çalışıyor. o zaman ne mi olur? toplu iflas... bunun gümbür gümbür geldiğini anlamak için iktisat mezunu ya da müneccim olmaya gerek yok. bu mekanlar ilk patladığında bu tespiti yapmıştım ve ne yazık ki pek çok insan iflas etti.
"fat", "fashion", "trend" diye süreler vardır pazarlamada. ürün henüz 1 yılını doldurmadıysa "fat" kategorisindedir. 1-5 yıl arasında "fashion", 5 yıldan uzun zamandır pazarda ve belli bir ivmeyle devam ediyorsa "trend" olmuştur artık.
öngörüsüz arkadaşlar yanlış ürünle piyasaya çıkıp (yaratıcı yıkım olduğunu düşünerek) iyi paralar kazanacaklarını düşünüyorlar ve sonuç: hayal kırıklığı. bundaki en önemli kriter ürün pazar araştırmasının yeterince yapılamadan piyasaya sürülmesi. zamanında çiğ köfteci çılgınlığı da vardı mesela. ilk giren arkadaşlar pazarın kaymağını aldı (market skimming), şubeleşti, daha sonrakiler (fashion dönemindeki yatırımcılar) pazarda yer almaya, tutunmaya çalıştılar, pazar belli bir doygunluk noktasına ulaştıktan sonra da tutunamayanlar tek tek kepenk indirmeye başladı.
diyeceğim o ki, doğru zamanda girmek çok önemli. işte bu lokmacı arkadaşlar da ürün henüz fat dönemindeyken girip belli bir pazar payı almayı umut etti ve fakat ürün doğru bir ürün değildi.
Lale Soğanı Fiyatının Aşırı Yükselip Aşırı Düştüğü, Tarihteki İlk Ekonomik Balon: Lale Çılgınlığı
