1 Liralık Domates, Markete Ulaşıncaya Kadar Nasıl 10 Lira Oluyor?
tarla ile market fiyatındaki uçurumun sebebi... konu, üreticiden 1 liraya alınan tarım ürününün bize ulaşıncaya kadar nasıl 10 lira olduğu. baştan belirteyim: en az suçlu üretici iken bundan en çok sorumlu olan ise gelmiş ve geçmiş hükümetlerdir.
antalya'da üretilen domatesin istanbul'a kadar yolculuğunun özeti
çiftçi üretim yapacağı serasında üretime başlamak için gider bir hal komisyoncusu ile anlaşır. komisyoncudan aldığı fide, gübre, ilaç ve diğer finansmanlarını temin ederek üretime başlar. sonrasında ürettiği domatesi kaliteye göre sınıflandırmadan kasalar içinde komisyoncuya teslim eder. girdilerini komisyoncudan temin eden üreticinin fiyat belirleme yetkisi yoktur. bu koşullarda olamaz da.
hal komisyoncusu, hal yasası'na göre yüzde 8 yasal komisyon bedeli, yüzde 2 stopaj ve kdv olmak üzere toplamda yüzde 11.4 oranında fiyat ekleyerek domatesi ya tüccara ya marketlere ya da market tedarikçilerine satar.
ürünü alan market tedarikçisi domatesi kendi işletmesine götürür ve kalitesine göre sınıflandırır. paketlemesini yapar. bunların sonucunda rüsum bedeli, nakliye gideri, işçi giderleri ve ticari karını da ekleyerek ürünü market deposuna gönderir. bu aşamadan domatesin fiyatı yüzde 50-60 oranında artar.
marketin deposuna giren ürün için yeniden nakliye, işçilik ve işletme giderleri eklenir. ürün market rafına çıkarken tekrar kdv eklenir. ayrıca ürün seçildiği için belli bir miktar fire de olur ve tüm bunları hesaba katarak market kar payını koyarak fiyatı belirler. marketler tedarikçiden domatesi vadeli olarak satın alır. bu da tedarikçinin ya daha fazla fiyata markete satmasına ya da daha ölü fiyattan üreticiden almasına neden olur. ayrıca hal yasasına göre marketlerin üreticiden doğrudan alma hakları da vardır.
hal komisyoncusu üreticiden aldığı domatesi sadece marketlere değil tüccarlara da satar. tüccar komisyoncudan aldığı domatesi tıpkı market tedarikçisi gibi işletmesine götürerek aynı şekilde giderlerini ekleyerek ve karını koyarak ortalama yüzde 50 fiyat artışıyla diğer şehirlerdeki alıcılara, örneğin istanbul tüketici hal komisyoncusuna satar.
istanbul'daki hal komisyoncusu domatesi yine kendi işletmesine götürerek giderlerinin yanı sıra stopaj, vergi ve yoldaki fireleri de hesaba katarak karını koyar ve esnafa, yerel markete, manava ve pazarcıya satar.
pazarcı halden pazara götürmek için nakliye öder. pazar yeri için belediyeye kira öder, işçilik, sigorta yemek gibi masraflarını da ekleyerek tüketiciye satar.
bu yolculuğun sonunda üreticiden 1 liraya alınan ürün istanbul'a ulaştığında 10 lira olur. ha ama üreticiden çeşidine göre 50 kuruşa da alınan domates de var 7 liraya da alınan domates de var. yanılgıya düşmemek için aynı çeşit domatesin fiyat farkını karşılaştırmak gerekiyor. eğer aynı şekilde yüksek fark varsa, ki var, o zaman sistemi sorgulamak gerekiyor.
"aracıları kaldırırsak fiyat farkı düşer"
bu görüşe gelince; mevcut sistemde hangi aracıyı kaldıracaksınız? antalya'daki komisyoncuyu kaldırırsanız üretici üretim yapamaz. tüccarı aradan çıkartırsanız domatesi diğer bölgelere ulaştıramazsınız. istanbul'daki komisyoncuyu aradan kaldırırsanız şehre ürün dağıtımını kime yaptıracaksınız? pazarcıyı, manavı kaldırırsanız ürünü tüketiciye kim satacak?
toplumdaki beklenti sadece domatesin değil tüm sebze ve meyvenin fiyatlarının düşmesi. bugünkü politika ve uygulamalarla fiyatlar düşer mi? düşmez. çünkü sadece fiyat odaklı bir politikayla tarım ürünleri ucuzlamaz. sorunun her halkasının tek tek ele alınıp çözüme kavuşturulması gerekiyor. bakanlar düzeyinde toplantılar yapan gıda komitesi her toplantısında sorunun temeline inerek değil de anlık halk nabzına ve hükümet politikasına göre değerlendirmeler yaptığı için bu sorun çözülmez.
başlık fiyat farkının sebebi olduğu için çözüm kısmına başka bir zaman başka bir başlıkta değineceğim ama en azından siz bilin ki ürünlerin bu denli pahalı olmasının nedenlerinden biri sistemin bozuk olması vs. değil sistemin hiç olmaması. yani doları dış güçler arttırıyorsa bile yurt içindeki iş bilmez insanların süreci yönetmesi nedeniyle 1 olan 10 oluyor. hükümetler dış güçlere suçu atmadan önce yurt içindeki bu sorunu çözerlerse bir nebze halk rahatlayabilir.
kalın sağlıcakla.
ekleme: çiftçi nispeten örgütlü ve kooperatifliydi. lakin hükümetler çok daha güçlü olduğu için aşama aşama kooperatifleri bitirdi. zamanında çiftçi çok direndi ama olmadı.