Nedir, ne değildir?

1 kasım 1755 yılında, saat 9:40 civarında, bir azizler günü'nde gerçekleşmiş, 9 büyüklüğünde bir depremdir. kilise dahil birçok yapı yerle bir olmuş, birçok insan kilise içinde ölmüştür.
ardından gelen tsunami bir şehri yok etmiştir. lizbon genelevlerine deprem zarar vermez.
neil degrasse tanrı var mı yok mu? söyleşisinde bu tarihli depremi örnek verir. biraz yavan bir söyleşi.

(bkz: voltaire) eğer depremler tanrı tarafından gönderilen cezalar değilseler, onları araştırmak, incelemek ve hatta anlamak mümkün olabilirdi diyor. bu nedenle lizbon depreminin araştırılması girişimi yer bilimlerinin doğuşu olarak kabul edilir.

gelelim neil bunları söyler iken, voltaire ne demiş? voltaire'nin candide'sinde romanın kahramanı çıktığı uzun yolculuğun son demlerinde istanbul'a varıyor ve bilge bir dervişe hayatın anlamını soruyor. şu cevabı alıyor dervişten: "sana ne be adam? bu senin işin mi ki?" roman kahramanız pes etmiyor, üsteliyor: "ama efendim… dünyada bu kadar acı ve sefalet var. bütün bunlar neden oluyor?" ancak bilge dervişin cevabı umut vermiyor: "iyilik olmuş, kötülük olmuş, bundan ne çıkar? padişahımız mısır'a bir gemi yolladığı zaman içindeki sıçanların rahatını düşünüyor mu?

goethe'nin yorumu

altmış bin kişinin (belki de daha fazla) bir saniyede yok olduğu bu felaketin dinsel inançlarını nasıl sarstığını johann wolfgang von goethe şöyle anlatır:

"almış olduğu ilk din derslerinde o kadar düşünceli ve merhametli olarak tasvir edilen, yerle göğü yaratan tanrı, kötülerle birlikte iyileri de aynı felakete maruz bırakmakla, hiç de bir baba gibi hareket etmemişti. çocuğun genç ruhu, bu tesirlerden kurtulmak için, boş yere uğraşıp duruyordu; zira böyle bir hadisenin nasıl telakki edilmesi gerektiği hususunda, bilgelerle fıkıh alimleri bile anlaşamadıklarından, bu âdeta imkânsızdı."

portekiz açısından değerlendirecek olursak

azizler yortusu (azizler günü) yıldönümüne denk gelen bu deprem portekiz içindeki siyasi gerginliği yükseltmiş ve ülkenin sömürgeleri üstüne olan gayretlerini baltalamıştır. portekiz sömürge imparatorluğu bu sarsıntıdan sonra sömürgeleri üzerinde etkisini yitirmeye başlamış, hindistan limanlarıyla hint okyanusu ticaretini ingilizlere kaptırmış, dağılma sürecine girmiştir.

son söz

1 kasım 1755 lizbon depremi öyle bir depremdir ki; yüzde seksen beşi yıkılan kentin yeniden yapılandırılmasında yaşadıklarından ders almasını bilen duyarlı yöneticiler ve halk sayesinde dört kattan fazla yapı yapılmasına izin verilmemiştir. avrupalılar yüzlerce yıl önce olan depremden ders almasını bilmişken biz değil 17 ağustos 1999'dakini, 23 ekim 2011 van depremini bile unuttuk gittik... istanbul'u gökdelenlerle doldurup anadolu'yu da allah'a emanet ettik.

Dünyada Bugüne Kadar Ölçülmüş En Büyük Deprem: 1960 Şili Depremi