1929 borsa çöküşü, önceki yıllarda hisse fiyatlarındaki sürdürülemez bir yükseleşin sonucuydu. hisse fiyatlarındaki bu artış, yatırımcıların irrasyonel coşkunun körüklenmesine, marjdan hisse senedi satın almaya ve ekonomik büyümenin sürdürülebilirliğine aşırı güvenden kaynaklandı. bazı ekonomistler, bu yükselişin abd faiz oranlarının 1920'lerin ortalarında düşük tutulmasıyla kolaylaştırılan ‘gevşek para’ politikası tarafından da desteklendiğini savunmaktadır.

1929 borsa çöküşünün arkasındaki en önemli ekonomik faktörlerden bazıları şunlardır:

kredi patlaması

1920'lerde abd'de banka kredileri ve borçlarında hızlı bir artış yaşandı. ekonominin gücünden cesaret alan insanlar, borsayı tek yönlü bir bahis olarak gördüler. bazı tüketiciler, hisse senedi satın almak için borç aldılar. firmalar genişleme için daha fazla kredi aldılar. insanlar çok borçlu hale geldiklerinde, güven değişikliklerine karşı daha duyarlı hale geldiler. 1929'da bu güven değişikliği geldiğinde, borç alanlar özellikle savunmasız kaldılar ve borçlarını geri ödemeye çalışarak hisse senetlerini satma telaşına katıldılar.

marj üzerinden satın alma

krediyle satın almayla ilgili olarak, hisse senetlerini marjla satın alma uygulaması vardı. bu, hisse senetlerinin değerinin sadece %10 veya %20'sini ödemeniz gerektiğini, hisse senetlerinin değerinin %80-90'ını borçlandığınız anlamına geliyordu. bu durum hisse senetlerine daha fazla para konulmasına ve değerlerinin artmasına neden oldu. birçok ‘marj milyoner’ yatırımcı olduğu söylenir. bu yatırımcılar, marjla satın alarak ve hisse senedi fiyatlarının yükselişini izleyerek büyük karlar elde etmişlerdi. ancak, fiyatlar düştüğünde yatırımcılar çok savunmasız kaldılar. bu marj milyonerleri, borsa çöküşü geldiğinde silindiler. bu durum, marjla satın alanlara para veren bankaları ve yatırımcıları da etkiledi.

irrasyonel coşku

borsa çöküşünün büyük bir kısmı aşırı coşku ve yanlış beklentilere bağlanabilir. 1929'a kadar geçen yıllarda borsa, büyük servet kazanma potansiyeli sundu. bu yeni altına hücumdu. insanlar daha fazla para kazanma beklentisiyle hisse senedi aldılar. hisse senedi fiyatları arttıkça, insanlar borsaya yatırım yapmak için borç almaya başladılar. piyasa spekülatif bir balona kapıldı. hisse senetleri yükselmeye devam etti ve insanlar bu durumun devam edeceğini düşündüler. sorun, hisse senedi fiyatlarının gerçek potansiyel kazançlarından kopmuş olmasıydı. fiyatlar ekonomik temellerle değil, yatırımcıların iyimserliği/coşkusu ile yönlendiriliyordu. 1923 ile 1929 arasında hisse başına ortalama kazanç %400 arttı. hisse senetlerinin değerini sorgulayanlar genellikle felaket tellalları olarak adlandırıldı. bu, ilk yatırım balonu değildi ve son da olmayacaktı.

mart 1929'da borsa ilk büyük geri çekilmeyi gördü, ancak bu mini panik aşıldı ve 1929 yazında güçlü bir toparlanma yaşandı. ekim 1929'a gelindiğinde, hisse senetleri aşırı değerlenmişti. 24 ekim'de (kara perşembe) bazı şirketler hayal kırıklığı yaratan sonuçlar açıkladığında, bazı yatırımcılar karlarını realize etmek için iyi bir zaman olacağını hissettiler. hisse senedi fiyatları düşmeye başladı ve panik satışları fiyatların hızla düşmesine neden oldu. jp morgan gibi finansçılar fiyatları desteklemek için hisse senedi satın alarak güveni yeniden sağlamaya çalıştılar. ancak, bu piyasa duyarlılığındaki hızlı değişimi değiştirmeyi başaramadı. 29 ekim'de (kara salı) hisse senedi fiyatları tek bir günde 40 milyar dolar düştü. 1930'a gelindiğinde hisse senetlerinin değeri %90 oranında düşmüştü. boğa piyasasının yerini ayı piyasası aldı.

( hisse başına kazanç 20'den (1923) 100'e (1929) yükseldi. %400 artış)

üretim ve tüketim arasındaki uyumsuzluk

1920'ler, özellikle otomotiv gibi endüstrilerde üretim tekniklerinde büyük ilerlemeler gördü. üretim hattı, ölçek ekonomilerini ve büyük üretim artışlarını mümkün kıldı. ancak, pahalı arabalar ve tüketim malları talebi yetişmekte zorlanıyordu. bu nedenle, 1920'lerin sonlarına doğru birçok firma tüm üretimlerini satmakta zorlanıyordu. bu durum hisse senedi fiyatlarındaki düşüşleri tetikleyen bazı hayal kırıklığı yaratan kâr sonuçlarına neden oldu. ( 1920'lerde reel gsyh'daki hızlı büyüme sürdürülemedi)

1929'da düşen otomobil satışları, daha düşük çelik üretimi ve konut inşaatında yavaşlama ile zaten ekonomiden uyarı sinyalleri vardı. ancak, bu uyarı işaretlerine rağmen, insanlar hala hisse senedi almaya devam ettiler.

tarım sektörü krizi

1929'dan önce bile amerikan tarım sektörü kârlılığı sürdürmekte zorlanıyordu. birçok küçük çiftçi, yeni ekonomik koşullarda rekabet edemedikleri için iflas etti. daha iyi teknoloji arzı artırıyordu, ancak gıda talebi aynı oranda artmıyordu. bu nedenle, fiyatlar düştü ve çiftçilerin gelirleri azaldı. bu sektörde mesleki ve coğrafi hareketsizlik vardı ve işsiz çiftçilerin ekonominin başka yerlerinde iş bulmaları zordu.

bankacılık sistemindeki zayıflıklar

büyük buhran'dan önce amerikan bankacılık sistemi, birçok küçük ve orta ölçekli firmadan oluşuyordu. amerika'da 30.000'den fazla banka vardı. bu durum, mevduatlarda bir hücum olması durumunda iflas etmeye yatkın oldukları anlamına geliyordu. özellikle kırsal alanlardaki birçok banka, tarım krizinden dolayı iflas etti. bunun finansal sektörünün geri kalanı üzerinde olumsuz bir etki oldu. 1923 ile 1930 arasında 5.000 banka iflas etti.

para politikasının rolü

1920'lerin ortalarında abd faiz oranları düşük tutuldu. ancak, çok düşük enflasyon oranına bakarsak, reel faiz oranları oldukça pozitiftir.

1920'lerde abd enflasyonu

1928'den itibaren federal rezerv, kısmen hisse senedi fiyatlarının patlamasından endişe duyarak faiz oranlarını artırmaya başladı. faiz oranlarını %6'ya yükseltmek, ekonomik büyümeyi azaltmak ve hisse senedi talebini azaltmakta rol oynadı.

1929 borsa çöküşü, 1930'ların kültürü üzerinde yıkıcı bir etkiye sahipti. yatırımcılar, işletmeler ve çiftlikler para kaybettikçe kapandı ve işçileri işten çıkardılar. bankalar da kapandı. 1930'larda büyük buhran başladı, bu da aşevleri, ekmek kuyrukları ve evsizlik getirdi. 1930'lardaki kültür, 1920'lerdekinden dramatik bir şekilde farklıydı. 1920'ler, savaş sonrası ekonomik büyüme ve tüketimcilikle tanınırken, 1930'lar yoksulluk ve ekonomik gerileme ile karakterize edildi.

sonuç olarak

1929 borsa çöküşüne neden olan faktörler arasında önemli piyasa spekülasyonu, borçların genişlemesi, üretim ve harcamalarda düşüş ve zor durumda olan tarım sektörü yer alıyordu. 28 ekim 1929 pazartesi günü, panikleyen yatırımcıların satışları dow jones sanayi endeksinde neredeyse %13'lük bir kayba neden oldu. borsa çöküşünü, ikinci dünya savaşı'na kadar süren büyük buhran izledi.