6 Kasım'da Yapılacak ABD Ara Seçimleri Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey
6 kasım'da yapılacak olan seçimde amerikalılar birçok şeye oy verecekler
tüm eyaletlerde temsilciler meclisi üyeleri, bazı eyaletlerde senatörler seçilecek. bunun dışında birçok eyalette vali, birçok şehirde belediye başkanı seçilirken bazı yerlerde bazı konularda referandum yapılacak. mesela yaşadığım kasabada ve birçok kırsal yerleşim yerinde yeni bir şerif seçeceğiz (lanet olsun dostum, biz burada yabancıları sevmeyiz).
abd'de 2 tane meclis var: biri senato, diğeri de temsilciler meclisi
iki meclis arasında bariz bir fark mevcut. senatoda toplam 100 tane senatör var ve her eyalet 2 senatör tarafından temsil ediliyor. bu eyaletlerin nüfus ve büyüklüğünden bağımsız bir sayı. yani 40 milyon nüfusu olan california'nın da 2 senatörü var, 600 bin nüfuslu wyoming'in de 2 senatörü var. bu senatör sistemi küçük eyaletler ezilmesin ve onların da temsil hakkı olsun diye ortaya atılmış ama kırsal kesimin haddinden daha fazla temsil edilmesine sebep oluyor. öyle ki temsil gücü olarak bazı eyaletlerde kullanılan 1 oy başka eyaletlerde 25-30 oy değerinde olabiliyor.
ikinci meclis temsilciler meclisi
burada 435 üye var ve üyelerin dağılımı eyaletlerin nüfusuna göre dağılmış durumda. bir kanunun başkanın masasına gelmesi için iki meclisten de geçmesi gerekiyor. şu anda cumhuriyetçiler iki mecliste de sayıca üstünlüğü ele geçirdikleri için trump istediklerini büyük ölçüde elde ediyor ama demokratlar iki meclisten birini ele geçirebilirse trump'ın önüne taş koyabilecekler. obama'nın ikinci döneminde cumhuriyetçiler temsilciler meclisini ele geçirip obama'nın elini kolunu bağlamıştı.
aslında sistem burada anlattığımdan daha da karmaşık çünkü her eyaletin kendi anayasası, kendi anayasa mahkemesi, kendi yargı sistemi, kendi senatosu ve kendi temsilciler meclisi var ve bunların üyelerine de oy veriliyor. yani her eyalet sistem olarak "mini amerika" ve her eyaletin valisi o eyalette abd başkanı gibi bir konumda. mesela eyaletteki senato ve temsilciler meclisinin aldığı kanun kararlarını imzalama veya vetolama yetkisi eyalet valisinde. abd'de federal devletin nasıl bakanlıkları varsa (çevre bakanlığı, eğitim bakanlığı, savunma bakanlığı, çalışma bakanlığı) eyaletlerin de bu bakanlıklara karşılık gelen departmanları var (oregon çevre departmanı, teksas çalışma departmanı, california sağlık departmanı gibi). bu yüzden trump başta olmak üzere bazı insanlar federal devletin bünyesindeki birçok bakanlığın kapatılıp bu işlerin tamamen eyaletlere devredilmesini savunuyor.
şaşırtıcı gelecek ama amerika'da merkezi bir seçim sistemi yok
her şeyde olduğu gibi seçim sistemi de eyaletten eyalete değişiyor. federal devlet her eyaletin kaç senatörü (2) ve kaç temsilcisi olacağını belirliyor ve geri kalanı tamamen eyaletlere bırakılmış. yani federal devlet her eyalete "bana 2 senatör ve x sayıda temsilci gönder, onları nasıl seçip göndereceğin sana kalmış" diyor. bu yüzden her eyalette farklı bir seçim sistemi var.
iki eyaleti örnek vererek açıklayayım. teksas'ta oy kullanmak istiyorsanız ilk olarak kendinizi seçim sistemine kayıt ettirmek zorundasınız. seçim kayıt formunu doldurup imzaladıktan sonra seçimlere en az 30 gün kala seçim merkezine yollamanız gerekiyor. sonra seçim günü sandığa gidiyorsunuz, kimlik kontrolünden geçiyorsunuz, sıra bekliyorsunuz ve oracıkta oyunuzu kullanıyorsunuz.
şimdi de bunun tam tersi bir eyaleti örnek verelim. oregon'da oy kullanmak için hiçbir şey yapmanıza gerek yok. eğer oregon'a ait kimliğiniz veya ehliyetiniz varsa otomatik olarak seçim sistemine kayıt olmuş sayılıyorsunuz. seçime 1 ay kala oy kullanacağınız oy pusulasını evinize mektupla yolluyorlar. evde oy pusulasını tükenmez kalemle dolduruyorsunuz (tuvalette dal daşak takılırken de olur). sonra da boş bir zamanınızda kütüphaneye gidip binanın önündeki geri dönüşüm kutusunun yanındaki mavi kutuya oyunuzu atıyorsunuz (dal daşak gidebilirsiniz, giyinme zorunluluğu yok). hiçbir şekilde kimlik kontrolü yapılmıyor. oregon'daki sistem hile yapmaya daha elverişli ama tamamen güvene dayalı. teksas'ta hile yapmak çok daha zor ama sonuç olarak teksas'ta oy kullanma oranı %50, oregon'da %70. bir başka ilginç nokta: oy pusulasını kaybederseniz veya verdiğiniz oyu değiştirmek istiyorsanız haber veriyorsunuz ve yeni bir pusula yolluyorlar. hile yapmak isteyen biri bunu çok rahat suistimal edebilir.
bana yollanan oy pusulası (referandum kısmı)
oregon'da hile yapmak teksas'a göre daha kolay dedim ama yine de texas ve cumhuriyetçilerin diğer eyaletlerinde (alabama, mississippi, louisiana... gibi) dönen hileler dudak uçuklatacak cinsten. mesela alabama'da oylar sayıldıktan sonra oy pusulaları imha ediliyor ve sonuçlara itiraz edilirse pusulalar üzerinden bir daha sayım gerçekleşmiyor. georgia'da genelde cumhuriyetçilere oy veren kırsal kesimde oy işlemleri hızlıca bitirilirken demokratlara oy veren atlanta gibi büyük şehirlerde insanları bezdirmek için ağır ağır işlemler yapılıyor, sandıklar erkenden kapanıyor, kayıt yaptıran seçmenlerin kayıtları "kaybediliyor" ve bir sürü hile dönüyor. güney eyaletlerinde oy vermeden önce kayıt yaptırırken nedense (!) hep zenci mahallelerinde postalar kayboluyor veya işlemlerde aksaklıklar çıkıyor. teksas'ta oy kullanılan makinelerde default seçenek cumhuriyetçi parti ve demokratlara oy vermek için default oyu değiştirmeniz gerekiyor. yakın zamanda makinede bunu engelleyen veya yavaşlatan bir bug bulundu.
2 hafta önce posta kutumda bir kitapçık bulmuştum. yaklaşık 120 sayfalık bu kitapçıkta seçimle ilgili bir sürü bilgi vardı. adaylar ve partiler tek tek tanıtılırken referandumda oy verilecek olan konular da ayrıntılı bir şekilde anlatılmış ve "evet" oyu verirsek neler olacağı, "hayır" verirsek neler olacağı iyi bir şekilde özetlenmiş. kitapçıkta her iki görüşe de yer verilmiş. böylece insanların daha bilinçli bir şekilde oy kullanması hedeflenmiş. böyle bir kitapçığı hiç beklemiyordum ve posta kutumda görünce sevinmedim desem yalan olur. daha önceki seçimlerde böyle bir şey yollanıp yollanmadığını hatırlamıyorum.
mesela genelde "amerika'da topu topu 2 tane parti var, ne kadar demokrasi olabilir ki" denir ama burada özellikle yere yönetimlerde oldukça demokratik uygulamalar mevcut. yukarıda bahsettiğim gibi yaşadığımız kasabanın şerifi bile seçimle göreve geliyor. bunun dışında aklınıza gelen her konuyu imza toplayarak referanduma götürebilirsiniz. yeterli sayıda imza topladıktan sonra her şey halkın oyuna sunulabilir. mesela geçtiğimiz 3-4 yılda bir çok eyalette bu şekilde esrar yasallaştı.
bu sene her eyaletin ve birçok şehrin kendi referandumları olacak
bunlardan en ilginci colorado'da köleliğin yasaklanması konusundaki referandum. her ne kadar eyalette kölelik 150 yıl önce kalkmış olsa da colorado anayasasında "suçların cezalandırılması dışında hiç kimseye zorla kölelik yaptırılamaz" ifadesi geçiyor ve bu da köleliğe açık kapı bırakıyor. bu referandumda bu açık kapının tamamen kapatılması oylanacak. böylece teknik olarak colorado köleliği yasaklayan son eyalet olacak.
san francisco'da vergilerin biraz arttırılıp gelen paranın evsizlere ev yapılması için kullanılması konusu oylanacak. abd'nin birçok şehir ve eyaletinde vergilerin arttırılması için halka referandum yapılması ve elde edilecek gelirlerin nerede nasıl harcanacağının açıklanması gerekiyor. mesela belediye "okulumuzun avizeleri mavizeleri eksiktir, okulumuza yeni bir spor salonu yapacağız" deyip herkesin emlak vergisinin yıllık 100 dolar artmasını istiyorsa bu referanduma gitmek zorunda ve referandumdan evet çıkarsa o para okulun spor salonuna harcanmak zorunda. o paranın başka yere harcanması yasak, yani belediye okul yapacağız diye vergileri arttırıp yol yapamaz.
washington'da idamın kalkıp kalkmaması oylanacak. beş farklı eyalette esrar konusu oylanacak. 5 eyalette sağlık sistemiyle ilgili ayrıntılar oylanacak. bazı eyaletlerde kürtaj, bazı eyaletlerde yenilenebilir enerji ve bazı eyaletlerde asgari ücret masaya yatırılacak. mesela missouri asgari ücreti saatlik 12 dolara çekmeye çalışacak. alaska'da somon balıklarının korunmasıyla ilgili bir kanun oylanacak. arkansas'ta senatörlerin toplam görev süresini 8 yıla yani iki döneme düşüren bir oylama yapılacak. yine arkansas'ta yeni kumarhaneler açılıp açılmaması oylanacak. bu seçimde değil ama geçen seçimde california'da porno yıldızlarının filmlerde kondom kullanıp kullanmaması oylanmıştı. tüm eyaletlerde toplam bine yakın konu masaya yatırılacak.
birçok eyalet gibi oregon'da da ilginç bir oylama olacak. referandumda halka "yiyeceklere vergi getirilmesi yasaklansın mı?" diye sorulacak. en başta bu garip geliyor çünkü oregon'da satış vergisi yok ve yiyeceklerden de vergi alınmıyor. peki neden yiyeceklerden vergi alınması yasaklanmaya çalışılıyor? aslında bu bir cinlik. geçen sene eyaletteki bazı şehirler kola ve şekerli içeceklere ek vergi getirmeyi planlıyordu. bu daha önce new york başta olmak üzere bir çok yerde kullanılan ve obeziteyle mücadelede işe yarayan bir yöntemdi. bunu duyan süpermarket sahipleri lobi faaliyetlerine başladı ve ortalığı ayağa kaldırdılar. her yerde propaganda yaparak "yiyecek ve içeceklere, gıda ürünlerine vergi gelecek" dediler. sonra da ortaya bu referandum çıktı. eğer gıda ürünlerine vergi gelmesi yasaklanırsa eyaletin eli kolu bağlanmış olacak. zaten oregon'da her türlü vergi arttırımı halka sorulmak zorunda ve paranın nereye gideceği açıklanmak zorunda. oregon'dan ayrıca portland'da yıllık satışı 1 milyar doları geçen mağazalardan %1 ek vergi alınıp bu paranın yenilenebilir enerji projelerine aktarılması oylanacak.
pusuladaki mevcut adayların hiçbirini beğenmezseniz alta kendi adayınızı yazıp ona oy verebiliyorsunuz. buna "write in" deniyor. mesela şerif seçiminde iki adayı da sevmediğim için stormy isimli köpeğime oy verdim. şerif kim seçilirse seçilsin ilk icraatı götümden kan almak olacak.
medya her zaman başkanlık seçimlerine odaklanıyor ama amerikalıların günlük hayatına baktığımızda yerel seçimler daha önemli
trafik kurallarından eğitim sistemine, çevre koruma kanunlarından sağlık sistemine kadar bir çok şey eyaletler tarafından belirlendiği için eyaletlerin, county'lerin ve belediyelerin aldığı kararların günlük hayata olan etkisi abd başkanının aldığı karardan çok daha önemli.
trump'ın 2 yıllık başkanlığı boyunca benim hayatımı direkt etkileyen tek bir kararı oldu, o da vergi indirimi. bunun dışında yaşadığım eyalette alınan her türlü karar beni direkt etkiler. bu yüzden başkanlık seçiminde oy kullanmamama rağmen yerel seçimleri kaçırmam zira ortalama bir amerikalı için yerel seçimler başkanlık seçiminden daha önemlidir.