covid-19 pandemisi ile hayatımıza daha çok giren kelimelerden birisi de fda. 1906 yılında kurulmuş, adının açılımı birleşik devletler gıda ve ilaç dairesi olan, abd sağlık bakanlığına bağlı olarak çalışan, dünya çapında ağırlığı olan bir kurumdur fda.

sorumluluk alanına gıda, diyet ürünleri, aşılar, ilaç, biyolojik medikal ürünler, kan ürünleri, medikal araçlar, radyasyon yayan aletler, veteriner aletleri ve kozmetikler girer. saydığımız bu ürünleri üreten firmaların para devi büyük şirketler oldukları düşünülecek olursa, fda yetkilileri yasal ya da yasal olmayan şekilde şirketler tarafından fonlanmış ve fonlanmakta olduğundan, böyle bir otoritenin geçmişinin kokuşmuş skandallarla dolu olduğunu, kamuya açık haberleri basitçe tarayarak anlamanız çok kolaydır.

biz buraya sadece birkaç fda skandalı bırakalım ilk tahlilde ki bu kurumun mutlak güvenilir kararlar ve onaylar vermedikleri bilinsin. çünkü işin çok tehlikeli bir yanı var. fda, sorunlu ve iyi denenmemiş bir ilacı onayladığında diğer ülkelerin otorite kurumları fda'nın bu onayını referans alıyor ve küresel çapta çözülmesi çok zor sorunlar ortaya çıkabiliyor.

quaaludes

mesela quaaludes isimli bir ilaç, 1962 yılında fda tarafından onaylanmış ve 1985 yılına kadar kullanılan sakinleştirici bir hipnotik ilaç olarak bilinmiş. biraz uykusuzluk çeken anksiyete hastaları, stres yaşayıp uyuma zorluğu çekenler gibi binlerce insan, bu ilacı alıp uyuyabilmeyi umarken, çoğu sonunda manik hale geldiler, nöbet geçirdiler, kıvrandılar, kustular ve hatta bazıları öldü. doktorlar bu ilacı leblebi gibi kolayca veriyorlardı hastalarına. eroin ya da lsd gibi sokaklarda bir uyuşturucu olarak kullanıldı bu ilaç. bu ilacı the wolf of wall street filminde leonardo di caprio'nun elinde gördü çoğumuz. ve bir kısmımız da bill cosby'nin sex yapmak için gözüne kestirdiği kadınları uyuşturmak maksadıyla kullandığının ortaya çıktığı dava sayesinde duydu. nihayet 1985'te bu ilacın üretimi ve satışı yasadışı hale geldi.

cylert

cylert isimli bir diğer ilaç, 1975'de fda tatafından onaylanmış. ilacı kullanan çok sayıdaki çocukta ölüm ya da karaciğer yetmezliği nedeniyle nakil gerçekleşmiş. fda kendi güvenlik referansı arşivlerinde bu ilaç ile ilgili "karaciğer yetmezliği için raporlama oranı, genel popülasyondaki karaciğer yetmezliğinin arka plan oranından 10 ila 25 kat daha fazladır" diyor ama ilaç 2010 yılına kadar piyasada kalıyor.

darvon - darvocet

darvon - darvocet isimli ilaç bir ağrı kesici. ilacı kullanıp belki baş ağrısından kurtuluyorsun ama ciddi kalp rahatsızlıkları ile karşılaşıyorsun. ilaç sadece 1981 ile 1999 arasında kanıtlanmış 2110 ölümden sorumlu. çeşitli bağımsız kuruluşlar ve vatandaşlar tarafından yapılmış binlerce şikayet ve verilmiş bir dolu dilekçe sayesinde nihayet fda ilaç ile ilgili bir duruşma gerçekleştiriyor ama bu sefer de böyle tehlikeli bir ilacı piyasadan çekmek yerine ayak direterek ölümcül aşırı doz ihtimalini prospektüse ekletip satışına devam etmesini sağlıyor. nihayet 2010'da yapılan klinik bir deneme ilacın bırakın yüksek dozu, sadece standart bir dozu ile bile kalbin elektriksel aktivitesini değiştirip çok ciddi ölüm tehlikesi saçtığını ispat edince fda yine toplanıyor. böyle bir ispata rağmen fda üyeleri arasında 14'e 12 gibi yüksek oranda muhalefetle karşılaşmış olsa da (olumsuz oy veren 13 fda üyesi üretici şirket tarafından fonlanmış olanlar) ilaç piyasadan çekiliyor.

gelelim des skandalına

fda'nın onayladığı bir diğer facia ilaç, sentetik bir östrojen formu olan des, sağlıklı bir bebek sahibi olmayı tercih eden anne adaylarına pazarlandı. kendiliğinden kürtaj, düşük ve erken doğumu önlediğini iddia etti. ama ilaç, bırakın bu etkileri gerçekleştirmeyi, birden çok nesli etkileyen bir dizi başka sorun yarattı. bu sorunların kısa listesi ağzınızı açık bırakacak:

- rahim ağzı ve vajinal kanser
- doğum kusurları ve gelişimsel anormallikler
- artan meme kanseri riski (ve meme kanserinden dolayı yüksek ölüm riski)
- çocukta kanser riski
- doğurganlık ve gebelik komplikasyonlarında artan risk
- erken menopoz
- testis anormallikleri

des, fda'nın en çarpıcı hatalarından birisiydi ve fda'nın piyasaya saldığı en tehlikeli ilaçlardan olması ünüyle öne çıkmıştı. tehlike öyle büyüktü ki, 10 milyon anne ve genç kadın direkt olarak etkilendiği gibi, ailenin 3. nesline kadar ulaşan sorunlar devam etmiş. bir diğer deyişle, ilacı alan bazı kişilerin torununun çocuğu bile sağlık sorunlarıyla dünyaya gelmiş.

ptz/metrazol

ptz/metrazol isimli ilaç, posikor isimli bir başka ilaç, vioxx ve diğerleri fda tarafından onaylanıp, milyonlarca kişinin ölümüne sebep oldu. bu ilaçlardan bazılarının, bilinen tüm tehlikelerine rağmen kimi zaman 40 yıl boyunca kullanımına izin verildi. toplamda trilyon dolara kadar rant sağlayan firmaların çeşitli para cezaları ve savcılarla anlaşmalar yapmaları sayesinde olaylar kapatıldı.

şimdilerde abd başkanı joe biden fda'nın daimi başkanı olarak robert califf isimli ve obama döneminde 11 ay boyunca bu kuruma başkanlık etmiş, aynı zamanda ilaç ve aşı endüstrisiyle çok kuvvetli bağları olan bir kişiyi atadı. califf 2017'de fda'dan ayrıldıktan sonra google'da danışman olarak çalıştı. califf aynı zamanda bir ilaç şirketi olan cytokinetics'in yönetim kurulu üyesi. molnupiravir ile ismini tekrar gündeme taşımış olan merck isimli ilaç devine de yasal danışmanlık verip onlardan ücret aldığı bilinen bir gerçek. bunların yanında diğer bazı ilaç ve biyoteknoloji firmaları olan amgen, biogen, genentech, eli lilly ve boehringer ıngelheim'dan da resmi danışmanlık karşılığında ücretler aldı.

aynı zamanda fda'da komiser olarak çalıştığı önceki görev süresi boyunca califf, harekette zorluklara yol açan nadir bir ölümcül hastalık olan duchenne kas distrofisi için üretilmiş eteplirsen adlı bir ilacın 2016 yılındaki tartışmalı hızlandırılmış onayı nedeniyle de çok eleştirilmişti. çünkü ilaç ile ilgili ilacın yan etkilerine nazaran elle tutulur bir faydası olmadığına dair bağımsız çalışma gruplarının arastırmaları mevcuttu. buna rağmen, normalde olmadığı kadar hızlı bir şekilde ilaç onaydan geçti.

eğer bu atama abd senatosu tarafından onaylanırsa, califf yıllık 2,8 trilyon abd dolarından fazla maddi değere sahip gıda, tıbbi ürün ve tütünün gözetiminden sorumlu olacak. covid-19 pandemisinin yarattığı agresif aşı ve ilaç geliştirilmesi furyasını da dikkate alacak olursak, yasadışı fon almaya ve yolsuzluğa çok müsait olan bu kurumu hararetli bir dönem bekliyor. kendileri de verdikleri kararlarla dünyaya referans olmaya devam edecekler.

Tıp Tarihinin En Kara Lekelerinden Biri Olan Katil İlaç: Thalidomide