Amerika Birleşik Devletleri'nin İran'a Uygulamaya Başladığı İlk Yaptırımlar
abd'nin iran yaptırımları dün (7 ağustos) itibariyla başladı. (ilk kısım) abd yetkilileri, yaptırımlara katılmayan ülkelerin dost görülmeyeceği üzerine tehditlerde bulundu. ilk yaptırımlara, ikinci kısım yaptırımlar başlayana kadar (6 kasım'da başlayacak) uyum sağlamalarını talep ediyor. ilk yaptırımlar şunlar:
1. bankacılık üzerinden yapılacak yaptırımlar
abd, iran'ın uluslararası para birimlerine ulaşmasını engellemek istiyor; dolar zaten kontrollerinde olduğu için iran bugün itibariyle dolara ulaşması çok zor. (bir banka yanındaki bankaya dolar gönderirse o para abd üzerinden yan bankaya geçer; bütün para birimlerinde durum aynı) avrupa ve japon bankaları da genelde abd yaptırımlarını kabul edeceğini belirttiği için iran'ın avro, yen para birimlerine de ulaşması zor. çin'in kararı henüz belli değil ama abd daha önce "ticaret savaşları" ile iran yaptırımlarının bir birlerini etkileyecek konular olacağını belirtmişti o yüzden çin'in de iran'ı desteklemekte çok iştahlı olup olmayacağı net değil! üstelik "yuan" rezerv para olarak kullanılmaya uygun değil.(istikrarlı bir para birimi değil.)
bununla beraber abd, çin'in "altın" ticaretini de engellemek istiyor ve iran'ın para birimi "tümen" ile de yurt dışında işlemlerini kısıtlamak istiyor.(bu bizi yakından ilgilendiriyor.) iran'ın yurtdışından borç verilmemesini ya da borcunun yapılandırılmamasını talep ediyor.
bu yaptırımları uygulatmakta pek zorlanmayacağını tahmin ediyorum çünkü abd'nin finans dünyasında gücü çok yüksek; daha önceki yaptırımları uygulamayan (tam olarak) ve abd tarafından cezalandırılan avrupalı "bnp paribas" yaptırımlara katılacağını ilk açıklayan şirketlerden biri oldu.
2. otomotiv sektöründeki yaptırımlar
iran'ın kendi araçlarını üretebilen bir ülke (düşük kalite) abd yaptırımları ise yabancı firmaları daha çok etkileyecek. renault, citroen ve peugeot iran'dan çıkacaklarını ilan ettiler. yaptırımlar sınırlı olarak iran'ı etkileyecek.
3. havacılık sektöründe yaptırımlar
abd, iran'a uçak ve yedek parça satımına yaptırım getirdi; dünyanın en büyük iki uçak üreticisinden biri olan boeing kendilerinde; diğeri ise avrupalı airbus. o da yaptırımlara uyacağını açıkladı. o yüzden iran havacılık sektörü ciddi şekilde zarar görecek çünkü iran uçakları yedek parçaya ulaşamaz ise birçok uçak kullanım dışı kalacak ve kontrolleri yeterli olmadığı için birçok ülkenin hava limanlarını kullanamayacaklar.
asıl büyük yaptırımlar ise petrol, doğal gazın sınırlanması vs. bir yumuşama olmaz ise kasım ayında başlayacak.
avrupa ülkeleri "iran ile mevcut anlaşmayı" devam ettireceklerini ve abd yaptırımlarından "zarar gören" şirketleri koruyacaklarını açıkladılar ama bu güvenceye rağmen avrupalı şirketler yaptırımlara uyacaklarını açıklıyorlar çünkü iran pazarı için abd ile sürtüşmek isteyecek şirket de pek bulunmuyor.
abd, yaptırımlara uyup zarar gören ülkelerin zararlarını da karşılamayacağını açıkladı. trump öncesi tarihin en kötü abd başkanı bush bile abd'nin sebep olduğu zararları (ırak savaşı vs.) karşılıyordu.
abd'nin iran üzerindeki emellerine %70 civarında ulaşabileceği tahmin ediliyor ki bu iran açısından çok ağır bir durum ortaya çıkaracaktır; iran bu yaptırımlara "hürmüz boğazını kapatacağını" ima ederek cevap verdi, yine etki edebildiği gruplar üzerinden kızıldeniz'deki petrol gemilerini taciz etmeye başladı yani bu durum yeni bir küresel petrol krizine, savaşa sebep olabilir.
yazının çok uzun olmasını istemediğim için ayrıntıya giremiyorum ama saygın kurumların küresel risk olarak tanımladığı her etmeni trump ısrarla kurcalıyor ki kendisi zaten zirvededir. birçok kuruma göre küresel ekonomi üzerindeki en büyük risk "trump". bu tavırlarının hiçbir etkisi de olmayabilir ama çok kötü olayları da tetikleyebilir.
2009 krizi, büyük buhran'a göre dünya ekonomisi için çok çok daha zorlu bir sınavdı ama 2009 krizi'nin açtığı yara büyük buhranla kıyaslanamaz bile sebebi ise şu; " büyük buhran art arda birikmiş sorunları tetikledi ve insanlığın bir nesil boyunca acı çekmesine sebep oldu; basitçe ifade etmek gerekirse başta büyük buhran sadece makroekonominin henüz gelişmemesi sebebiyle ortaya çıkan bir krizdi ama bu abd'de borsa krizini tetikledi; borsa krizi, abd ve dünyada devasa iflaslara sebep oldu ve insanlık devasa bir "işsizlik krizi " yaşadı; bu işsiz kitle yaşamak için kitleler halinde köylerine döndü ve ortaya çıkan dengesiz üretim bu defa yeni bir krize sebep oldu ve bu krizler ikinci dünya savaşına kadar devam etti. trump da şu an dünyadaki bütün riskleri düşüncesizce kurcalıyor.