Anadolu'nun Tapusunun Alındığı Önemli Tarihi Olay: Miryakefalon Savaşı
miryokefalon (myriokephalon) muharebesi (türkçesi: düzbel savaşı) 17 eylül 1176 tarihinde anadolu selçuklu sultanı 2. kılıç arslan ile bizans imparatoru 1. manuel komnenos arasında, denizli çivril düzbel geçidi yakınlarında miryokefalon'da (myriokephalon) yapılan savaş. anadolu'da türk hakimiyetinin kabul edildiği savaştır.
miryakefalon savaşı'nın nedenleri
dönemin bizans imparatoru manuel komnenos türklerin akınlarından sıkılmıştı ve bu akınları durdurmak istiyordu. ve o dönem 1174'de halep emiri nureddin zengi ölmüş ve yerine geçen selahaddin eli altında bulunan arazilerin kuzeyindeki gelişmelerden gözünü çekmiş hedefini mısır üzerine odaklandırmıştı. bu gelişmelerden haberdar olan 1. manuel anadolu selçuklularının güçlü taraftarının desteğinden mahrum kaldığını düşünmekteydi.
fırsat bu fırsat diyen 1. manuel papaya bir mektup yazarak, zamanın yeni bir haçlı seferi için elverişli olduğunu ve "anadolu'dan geçen yolun artık güven altına alınacağını" bildirdi ve ardından askeri hazırlıklara başladı.
savaş
onun bu hazırlıklarını haber alan 2. kılıç arslan, bir elçi heyeti göndererek "etme, eyleme arkadaş kalalım." diyerek daha önce yapılan barış antlaşmasının yenilenmesini önerdi. fakat imparator 1. manuel, bizansa yöneltilen türkmen akınlarının durdurulması, bizans'a sığınan danişmendliler emiri zünnun ile şehzade şahinşah'ın, daha önce yönetiminde bulunan ülkelerinin bizans'a bırakılması şartıyla buna razı olacağını sultana bildirdi. "olmaz öyle şey!" diyen sultan, atlı kuvvetler sevk edip denizli yörelerine kadar olan bizans topraklarını ağır bir şekilde tahrip etti. imparator, bizans kuvvetleri eşliğinde, önce şehzade şahinşah'ı daha sonra da zünnun'u anadolu'ya gönderme girişiminde bulundu ise de 2. kılıç arslan onları tokatladı; şahinşah ve zünnun yeniden bizans'a kaçmak zorunda bırakıldılar.
kılıç arslan, imparatora elçiler göndererek "bak yapma! seni uyarıyorum dost kalalım" diyerek barış isteğinde bulunduysa da manuel'in kafası dumanlanmıştı bir kere . sultanın ikinci barış önerisini de reddeden manuel 1176 yazında, amcasının oğlu andronikos vatatzes'i bir orduyla (paflagonya'ya )amasya'ya doğru yola çıkardı. imparator'un kendisi de, içinde frank, peçenek, macar ve sırp kuvvetleri bulunduğu orduyla, anadolu selçuklu devleti'nin başkenti olan konya üstüne yöneldi.
paflagonya'ya gönderilen andronikos vatatzes'in ordusu eylül ayı başlarında, niksar surları önünde yapılan meydan savaşında, selçuklu ordusu tarafından yenildi. vatatzes'in kesilen başı, bir zafer nişanesi olarak 2. kılıç arslan'a gönderildi.
1. manuel'in idaresinde konstantinopolis'den yürüyüşe geçen ordunun çok büyük olduğu ve yürüyüşte 15 küsur kilometre uzunluk gösterdiği yazılmıştır. kafası güzel 1. manuel önce konya'yi hedef almış ve o şehri eline geçirirse konya ile antakya'ya arasında bulunan arazileri de eline geçirmeyi planlamıştı. acayip mal düşkünüydü. uçlarda bulunan kalabalık türkmen kuvvetleri, konya'ya yönelik 1. manuel idaresindeki bizans ordusuna ufak ama yıpratıcı hücumlarla fiu fiu yaptılar.
bizans ordusunun ilerlediği yol üzerinde, o zaman tribritze geçiti denilen ve çıkış yerinde, tahrip edilmiş miryokefalon kalesinin bulunduğu bir geçit bulunmaktaydı. 2. kılıç arslan idaresindeki selçuklu ordusu, bizans ordusunu, bu dar ve sarp miryokefalon yıkık kalesinin bulunduğu geçitte büyük bir sevinçle karşılamaya hazırlanmıştı.
kendine bağlı küçük beyliklerden yardımcı kuvvetler alan kılıç arslan'ın ordusunun asker sayısı manuel'in ordusundan 20 bin kişi daha eksikti ve selçuklu ordusu daha kötü teçhizatlıydı. fakat, selçuklu ordusunun daha fazla hareket imkanı vardı. selçuklu ordusu, bu dar dağ geçidinin dağ yamaç ve doruklarında toplu olarak bulunuyordu.
manuel'in ileri görüşlü subayları, ağır hareketli bizans ordusunu, geçitin içindeki dar ve çukur yoldan geçirmemesi için imparatoru uyardılar. fakat ordudaki genç ve tecrübesiz prensler, kendilerine güveniyor, şan ve şöhret kazanmak istiyorlardı. bunlar, imparatora baskı yaparak onu bu yolda ilerlemeye zorladılar. imparator'un neden bunu kabul ettiği üzerinde tartışma vardır. oysa manuel' gururlu bir adamdı ve kafası güzeldi.
bizans ordusu geçide giriş sırasına göre kollara bölünmüştü. önde piyadelerden oluşan bir öncü kolu vardı. diğer kollar piyade ve süvari karışığı idi. öncüleri takip eden ana kolda doğu ve batı thema'lardan eyalet askerleri bulunmaktaydı. sonra sol kanat kolu antakyalılar ve diğer batı thema eyalet askerlerinden oluşmakta i. manuel'in kayınbiraderi frank asıllı antakya prensi baudouin komutasındaydı. bunların arkasında ağırlıklar ve kuşatma için kullanılacak büyük mancınık tipli harp aletler taşıyıcı arabalar gelmekteydi. sonra sol kanat kolu general "theodor mavrozomes" ve "yannis kantakuzenos" komutasında askerler ile imparator manuel ve kendi seçme muhafız birliğinden oluşmaktaydı. artçı kol ise general "andronikos konstostenfanos"un emrinde idi.
17 eylül 1176'da bizans öncü kol kuvvetleri, zor kullanarak geçide girdiler. öncü kol ve ana kol güçleri pek az bir zayiatla geçitten geçtiler. selçuklular, önce geri çekilerek dağlara saptılar. bu iki bizans ordusu kolu geçidin ağzından çıktıkları zaman, artçı kolu geçite daha yeni girecekti. geçit içinde bulunan ordu kolları ve ağırlıklar geçitte 15 kilometre uzunlukta bir sıra halindeydi. birden geçidin her iki yamaç ve doruklarında bulunan selçuk ordusu önce yamaçlardan aşağı inerek geçit ağızlarına saldırıp geçidin içinde bulunan bizans birliklerini bir tuzak içine aldılar. bizans sağ kanat kolu üzerine çok ağır bir selçuklu hücumu geldi; bu sağ kanat kolu birliğini kaybetti; askerler küçük birbirinden habersiz parçalara bölündü. bu kol çok ağır zayiat verdi. bu koldaki süvarilerin başında imparatorun kayınbiraderi antakyalı baudouin, selçuklulara karşı saldırıya geçtiyse de bütün adamları kılıçtan geçirildi ve kendi hayatını da kaybetti.
özellikle türkler sonra hücumlarını taşıt araçlarına, arabalara ve araba atlarına odaklayıp bunlar için geçidi geçilmez hale getirdiler. sonra geçitte bulunan bizans ordusunun diğer kollarını eritme hücumlarına başladılar. geçidin aşağısında bulunan askerler, durumu görüyor, fakat sıkışık durumda oldukları için yardım edemiyorlardı. sol kanat kolu da büyük zayiat verdi ve komutanlarından biri, yannis kantakuzenos, selçuklular tarafından öldürüldü . kalan bizans askerleri selçukluların önden mi arkadan mı hücum edeceklerini anlayamayıp paniğe kapıldılar. hava da bozmuş, çok kesif bir toz fırtınası geçidi kaplamıştı ve bu her iki tarafa da aksi tesir yapmakla beraber panik halinde olan bizanslıların morali ve organizasyonu üzerinde çok fena tesir yaptı. bu sırada sol kanat kolunda olan imparator 1. manuel de bütün moralini kaybetmiş, yere oturmuş, pasif olarak ordusunun ve kendisinin akıbetini düşünmeye koyulmuştu. sonunda kurmaylarının zorlaması ile imparator kendini topladı; elinde kalan askerleri arasında bir disiplin kurdu ve savunma grupları oluşturdu. bu gruplar her tarafa yayılmış insan ve hayvan ölüleri ve tahrip olmuş ağırlıklar arasından geçebilip geçitin dışına çıkmayı başardılar. burada zaten geçitte yakalanmamış olan ve savunma siperli bir ordugah hazırlamış olan yanis ve andronikos angelos komutasındaki öncü kolu ve konstantin makrodukas ve andronikos lapardas komutasında ana kol askerleri ile yine birleştiler. andronikos kontostefanos komutasındaki artçı kolu ise baskında geçide yeni girmekte olduğu için nispeten daha az zayiat vermişti ve biraz zaman sonra geçitten hücum uğramadan geçip onlarla birleşti.
bütün gece selçuklu atlı kuvvetleri okları ile hücumlarına devam ettiler; ama bizans savunma hatları bu hücumlara dayandı. ertesi gün de selçuklu atlı kuvvetlerinin ok atımıyla yaptıkları hücumlar devam etti. imparator geçidi başta zayiat vermeden geçen birliklere iki karşı hücum yaptırttı, ama genellikle muharebenin kızgınlığı geçmişti.
bu muharebenin dikkate değer bir özelliği bir yüzyıl kadar önce 1071'de malazgirt muharebesinde bizans güçleri yenilgiye uğrayınca dört bir tarafa çil yavrusu gibi yayılıp imparatorları romen diyojen'i yalnız bırakıp onun esir olmasına neden olmuşken, bu yenilgide bütün yenik bizans birliklerinin birleşip imparatorlarını birlikte korumalarıdır. imparator 1. manuel'in kafasındaki duman etkisi geçtiğinde türklere esir olmaktan korkup birliklerini bırakıp kaçmayı düşündüğü; fakat ismi bilinmeyen bir bizanslı asker ve general kostostefanos tarafından çok sert serzeniş ve laflarla bu kararından caydırıldığı bildirilmiştir.
her iki taraf da zayiat vermiştir ama ne kadar olduğu bilinmemektedir. bizans ordusundan kalan birlikler muharebeden sonra geçide girdiklerinde türk ölülerinin kaldırılmış olduğunu görmüşlerdir. fakat gördükleri en önemli tahribat konya'yı kuşatma için yanlarında getirdikleri mancınık tipi kuşatma makinalarının hepsinin kullanılmaz ve tamir edilmez bir halde oluşuydu. böylece imparator'un konya'yı kuşatıp alma ve oradan ta antakya'ya gitme düşleri boşa gitmiş oldu.
selçuk sultanı'da bizans ordusunun hepsinin tahrip edilemeyeceğini anlayınca barış taraflısı oldu. o akşam sultan, gabras adlı bir elçiyi bir iran savaş atı ve bir kılıç hediyesiyle imparator'un kampına barış şartlarını müzakere etmek için gönderdi.bu müzakerelerde selçuklular eğer eskişehir (dorileon) ve gümüşsu (sublaion) kalelerinin bizanslılara tarafından boşaltılıp yıkılması şartıyla, kalan bizans ordusunun kayıtsız şartsız hiç hücuma uğramadan geri gidebileceğini teklif ettiler; bizanslılar da bunları kabul ettiler.
1. manuel, bizans'a dönerken, yolda türkmenlerin sürekli saldırılarına uğradı. sonradan, bizanslılar imzalanan bu barış anlaşmasına aykırı olarak dorileon kalesini yıktırmama kararlarına bir bahane olarak barışa aykırı olan bu hücumları gösterdiler. fakat imparator sublaion kalesine geldiğinde imzaladığı barış şartlarına göre o kaleyi yıktırdı. birkaç gün sonra alaşehir (filedelfiya)'ya geldiği zaman konstantinopolis'e ulaklarla mesaj göndererek bu muharebede kaybettiklerinin bir ayrıntılı hesaplarını verdi. bu mesaja göre miryokefelon yenilgisi bir yüzyıl önceki malazgirt muharebesi'ndeki bizans yenilgisine benzemekteydi. ancak malazgirt'te bizans imparatoru esir düşmüştü ve 1. manuel hala ordusu kalıntılarına komuta etmekte serbestti.
miryakefalon savaşı'nın sonuçları
- ağır bir yenilgiye uğrayan 1. manuel, selçuklulara karşı inşa ettirdiği eskişehir (dorileon) ve uluborlu'nun doğusundaki (sublaion) kale ve müstahkem mevkilerini yıkmayı kabul etti. böylece selçuklu ordularına ve türkmen göçmenlerine sakarya irmağı ve büyük menderes irmağı vadileri açılacaktı. sublaion kalesini hemen yıktırmakla beraber, 1. manuel dorileon kalesini yıktırmamıştır. bunu zorlamak için 1177'de kılıç arslan büyük bir ordu ile menderes vadisinden bizans arazilerine çok derin bir giriş yapmıştir. bizanslılar önce bir ufak galibiyet elde etmişlerse de, önemli bizans şehirleri olan yalvaç (antiocheia in psidia'u) ve aydın (tralles) şehirlerini ele geçirilip talan etmiştir. ancak bu bir yıllık akıncı hücumu olmaktan ileri geçememiştir; çünkü ne girilen yerlerde selçuklu idaresi kurulmuş ne de dorileon kalesi surları yıktırılmıştır.
- bundan başka, selçuklu devletine savaş tazminatı olarak 100 bin altın gibi çok büyük bir meblağ ödemek zorunda kalmıştır.
- bu mali destek anadolu selçuklulara doğu anadolu'daki ufak ve serbest emirleri bertaraf etmede çok yardımcı olmuştur. böylece anadolu selçukluları orta anadolu'da siyasi nüfuzlarını çok yükseltmişlerdir.
- 2.kılıç arslan miryokefalon savaşı'ndan sonra anadolu'da siyasi birliği kurma ve ve genişleme siyasetine devam etmiştir. bu amaçla malatya'yı alarak danişmentoğullarına son vermiştir . (1178)
- bu zafer sonucunda, manuel idaresindeki bizans'ın o zamana kadar uygulanan atılgan bir stratejiyi geride bırakmak zorunda kalmıştır. gelecekte selçuklular karşısında bizans ordusu sadece sınırları savunan bir güç olmuştu. böylece bölgede siyasî ve askerî insiyatif anadolu selçuklu devletine geçmiştir.
-avrupalı tarihçiler bundan sonra anadoluya türkiye demeye başlamıştır.
-anadolu'da haçlı seferleriyle bizans'a geçen üstünlük tekrar türklere geçmiştir.
- manuel bir daha ot kullanmaya tövbe etmiştir.
değişik bilgi: bizans tarhiçisi honiates'e göre de bütün bizanslı ölülerin başlarının ve giysilerinin önlerini açık olduğunu görmüşlerdir ve honiates bunu saçların selçuklu usulüne göre bağlanıp bağlanmadıklarını ve sünnetli olup olmadıklarını kontrol edip selçuklu olup olmadıklarını kontrol için yapıldığına atfetmektedir.