planlı eskitme (bkz: planned obsolescence), belirlenen bir süre sonunda, satın aldığımız ürünün kullanımdan bağımsız olarak bozulacak veya ana işlevlerini yitirecek şekilde üretilmesidir. almanların savaş zamanında ürettiği beyaz eşyaların on yıllarca ve ampullerin 100 yıldan fazla süre boyunca sorunsuz çalıştığını biliyor muydunuz? doğu almanya bu ampulleri batı pazarına tanıttığında, şirketler bu uzun ömürlü ampullerden satın almayı reddetmiştir.

planlı eskitme ile kapitalizm döngüsel tüketim mekanizmasını taze tutarak piyasada para akışını destekliyor.

eğer 50 dakikanız varsa şu belgeseli izlemenizi şiddetle tavsiye ederim.

edit: @angara beyefendisi' nden çarpıcı bir ekleme geldi buraya koyalım:
ben sektöründe tüm dünyada söz sahibi olan bir israil firmasında, tasarım-projelendirme işi yapıyorum. ürettiğimiz ürünlerin garanti süresi dolduğunda, ürünün içerisindeki yazılımlar da kendi kendini bozmaya programlı. bunun için bizden teknik destek alıyorlar ve süreklilikle para kazanıyoruz. selamlar..

edit2: @leslunettesroses haklı bir katkıda bulundu:
akıllı telefonlarda yaptığınız güncellemeler cihazı belli bir süre sonunda işlevsiz bırakmaya programlı. mesela bir güncelleme yaptınız ve artık x uygulamasını çalıştıramıyorsunuz. 3 yıldır inatla kullandığım bir iphone'um var. şu an mesaj uygulamasında bile zaman zaman kapanıyor. demek ki illallah deyip telefonu yenileme süresi en kötü şartlarda 3 yıl olarak öngörülmüş.

debe editi: @mavi golge uyardı, şu entry ile ilgili. @orioner bozulmayacak şekilde üretilmiş bir ampulun elektrik tüketimine getireceği ek maliyetten bahsetmiş. bu konuyu detaylıca araştırmadım ancak gayet mantıklı, böyle bir sonuca yol açabilir. ancak, sadece bir ampulden yola çıkarak planlı eskitmeye tamamiyle "komplo" demek ciddi bir yanlıştır. planlı eskitme bir çok sektörün zaten kasıtlı olarak yazılım güncellemeleri, teknik arızalar, yazılımsal hatalar, fiziki bozulmalar vs. yoluyla sürekli yaptığı bir şeydir.

büyük şirketler ve pazarlama departmanları 7 milyar kişiye 1 ampul satmak filan istemez. 1 milyar kişiye her ay ampullerini değiştirmelerini sağlayacak neden üretmek 7 milyar kişiye 1 kez satış yapmaktan çok daha kârlıdır. neden yeni çıkan "doğal gün ışığı" ampulümüzü denemiyorsun? zaten seninki de bozulmak üzere! hey, a sınıfı ve şimdikinden çok daha az enerji tüketen ampul almak istemez misin? hem de 1 ay değil 3 ay dayanıyor! zaten 2 ay sonra bunun istediğin renkte ışık yayanını çıkaracağız onu da almaz mıydın, senin ampulün o ilk gün ki beyaz rengi de yok zaten, eskidi!

bilgisayarında çıkan "donanımsal" arıza internetten bulduğun bir korsan yazılım ile şak diye düzeliyorsa, cihazının sürümü sadece 1 sene sonra yeni araçlara "versiyon uyumlu değil" hatası vermeye başladıysa, masandan başka bir yere kıpırdatmadığın şarj cihazın baştan aşağı soyulduysa, satın alınca statü atladığını hissettiğin diğerlerinin 2 katı pahada telefonunun neden en basit özelliklerden bile yoksun olduğunu düşünürken, aradığın özelliklere sahip yeni bir modeli çıkıyorsa piyasaya --> (bkz: planned obsolescence)

malları sürekli kalitesiz çıkan markaya zaten güven kaybı yaşar ve tekrar almazsın. meseleye sadece "bozulma, kırılma" olarak bakmak sığ oluyor. araştırdıkça ve üzerine düşündükçe asıl amacın tüketiciye tekrar satın almalarını sağlayacak neden oluşturmak olduğunu görüyorsun. ve eğer ürünün hasar gördüyse, yavaştan bozulmaya sorun çıkarmaya başladıysa, önümüze sunulan yeni ürüne ya da teklife bizi daha hızlı çekebiliyorlar. çünkü bize "yeni" bir şeyler vadediyor.

"güçlendirilmiş formül" ama bu kez ya! "yeni tat" bak bu sefer içine neler ekledik! "derinlemesine nüfuz eder", "özel bileşen" ama bu ürün, diğeri değil, eskidi o!