bizanslı tarihçiler michael attaleiates ve zonaras, erbasgan'ı çok genç yaşta, neredeyse pigme gibi ufak tefek, iskitlere benzeyen çirkin biri olarak tarif etmişler.

selçuklu taht kavgasında alparslan'a karşı ayaklanıp tahtta hak iddia eden kavurd bey'i destekleyen erbasgan, kavurd bey alparslan'a yenilince kanun kaçağı durumuna düşmüş ve askerleriyle birlikte firar etmek zorunda kalmıştır. doğu anadolu'da dolanırken, imparator 4. romanos diogenes tarafından selçuklu akınlarını durdurması için gönderilmiş olan manuel komnenos komutasındaki bizans ordusuna rastlar ve savaşa girerler. bu manuel komnenos abimiz bizans sarayının entrikacı teyzesi anna dalassene'nin en büyük oğlu oluyor. anna teyze game of thrones'da milletin aklını alan olenna tyrell'i bile ikiye katlayıp beşe bölen bir teyzemiz. onun da başlığını açarım bir ara.

neyse hikayeye geri dönelim. sayıca daha üstün bir orduya sahip olan erbasgan, manuel komnenos'u yener ve yanıdaki generalleriyle birlikte esir alır. ancak anasının oğlu ve tam bir şark kurnazı olan manuel, erbasgan'ın asi ve kaçak durumundan haberdardır. erbasgan'a 'aga sen gel bizim imparatora iltica et, sana çok ihsanlarda bulunur, hem de seni alparslan'a karşı destekleriz' diye bir teklif yapar. erbasgan canına minnet bu teklifi kabul eder, esir aldığı herkesi serbest bırakır ve alayı konstantinopolis'e doğru yola çıkarlar. o arada alparslan da akıncı beylerinin büyüklerinden olan afşin bey'i erbasgan'ı yakalayıp geri getirmesi için görevlendirmiş, yanına da ordu katmıştır. manuel komnenos ve erbasgan konstantinopolis'e varır, türk kaynaklarına göre imparator romanos erbasgan'ı törenlerle karşılar ve mevki makam ihsan eder. bizans kaynaklarına göre ise erbasgan manuel komnenos'un evinde bir süre misafir kalır, romanos epey bir süre erbasgan'ı huzuruna çağırmaz, önce senatoyla toplantı yapıp onların onayını alır, sonra erbasgan'ın ilticasını kabul edip proedros makamını ihsan eder. bu noktada, olan biteni asırlar sonra başkalarından tercüme edip abartı ve efsanelerle bezeyen türk kaynaklarına değil, sıcağı sıcağına olduğu gibi kaydetmiş olan bizans kaynaklarına güveniyoruz tabii ki.

konuyu dağıtmadan devam edelim: bütün bunlar olup biterken afşin bey de manuel ve erbasgan'ı takip ederek chrysopolis'e (üsküdar) kadar gelir ve imparator romanos diogenes'e mesaj yollayıp erbasgan'ın iadesini talep eder. imparator 'bize sığınanı geri vermek adetimizden değildir, insanlığa aykırıdır' babında bir cevap verir ve erbasgan'ı iade etmez. afşin kös kös geri döner, dönüş yolunda geçtiği bizans yerleşimlerini yağmalayıp harap etmekten de geri durmaz. (dönüş yolunda ortalığı yakıp yıktığını hem türk hem de bizans kaynakları yazmış)

bizans kaynaklarına göre erbasgan malazgirt seferi'nde romanos diogenes'in maiyetindedir, ancak malazgirt savaşı'nda ne gibi faaliyetlerde bulunduğu bilinmemektedir. diogenes malazgirt meydan muharebesi'nde yenilip doukas sülalesi tarafından katledilir ve son derece namert bir sülale olan doukas'lar, tahta diogenes'in üvey oğlu olan sümsük ergen 7. michael doukas'ı çıkarır. 7. michael ve psikopat manyak amcası yannis doukas devleti idare etmeyi beceremez, her şeyi yüzlerine gözlerine bulaştırıp bok eder ve imparatorluğun ekonomisini batırıp kıtlıklar çıkmasına neden olmak suretiyle halkın büyük tepkisine mazhar olurlar (bunların da ayrı ayrı başlıklarını açıp anlatacam bilahare)

halkın hoşnutsuzluğu ve ekonominin iyice boka sarması üzerine bizans'ın iki büyük generali isyan bayraklarını açar. bunlardan general nikephoros botaneiates anadolu'dan konstantinopolis'e doğru ergen imparator 7. michael'i devirmek üzere yola çıkar. 7. michael ve akıl hocası olan hırsız hadımağa nikephoritzes'in paçaları tutuşur. diogenes'in ölümünden sonra anadolu'da kök salıp devlet kuran anadolu selçuklularının sultanı süleyman şah'a mesaj yollayıp yardım ister ve karşılığında selçukluların meşruiyetini tanıyacakları vaadinde bulunurlar. süleyman şah kabul edip bunlarla anlaşma yapar ve elindeki topraklarda bulunan bütün yolları ve geçitleri tutar. lakin botaneiates zeki adamdır, istihbaratı çoktan almıştır. gece hareket ederek gizlice iznik yakınlarına kadar varır. ancak selçukluların istihbaratı da sağlamdır, botaneiates'i durdurması için ordu yollarlar. öncü kuvvetler yetişip botaneiates ve adamlarını ok yağmuruna tutar ancak botaneiates kaçın kurası, o da asıl ordu gelip kendisini dümdüz etmeden manevrasını yapar ve erbasgan'ı selçuklu sultanına elçi olarak yollar. erbasgan süleyman şah'ı botaneiates'i desteklemeye ikna eder. süleyman şah yolları açar, botaneiates konstantinopolis'e varıp sümsük ergen 7. michael'i devirir ve imparator olarak tahta oturur. böylece bizans taht kavgalarında erbasgan ve süleyman şah ile selçuklular da yerini almış olur.

game of thrones'a taş çıkaran bir entrika hikayesi okudunuz efendim.

dipnot: erbasgan'ın isminin birçok varyantı var, türkçe kaynaklarda erbaskan, erbasan, erbasgan olarak, bizans kaynaklarında ise erisgen ve arishigi olarak geçiyor. bizanslılar iltica edip kendilerine katıldıktan sonra kendisine rumca chrysoskoulos ismini vermiş, bu isim de bizans kaynaklarında geçmekte.

kaynaklar:

the history - michael attaleiates
alp arslan ve malazgirt (istanbul büyükşehir belediyesi kültür a.ş. yayınları)
king's college london bizans arşivleri (zonaras kronikleri)
the turkish element in byzantium, eleventh-twelfth centuries - charles m. brand