Bugün Kendi Başına Bir Sanat Haline Gelen Stand-Up'ın Dünden Bugüne Gelişimi
stand up'la ilgili bir şeyler diyeceksek eğer hemen bir şakayla yazımıza başlamamız gerek diye düşünüyorum.
- mehmet şimşeğe sormuşlar; "hiç bozuk paran var mı?" diye.
- o da; "yok, çünkü hepsini tamir ettirdim" demiş.
işte günümüzde stand-up komedi , performans sanatlarının en popüler ve dinamik türlerinden biridir. sadece bir mikrofon ve sahnede tek başına bir komedyenle bu sanat, doğrudan izleyiciyle etkileşim kurarak anında tepkilere dayanır. çünkü eski bir atasözünün de söylediği gibi, gülmek en büyük ilaçtır, budan dolayı söyleyebilir ki komedi insanlık var olduğundan beridir bu dünyada yaşamaktadır.
fakat stand-up terimi öyle en baştan beri ortada yoktu diyebilirim
tarihin tozlu sayfalarına bakacak olursak; en eski örnekleri antik dönemlere kadar uzanır. eski yunan ve roma'da, aristofanes gibi oyun yazarlarının tiyatro oyunlarında, eleştirel ve hicivli diyaloglar yer aldığını görmekteyiz yine bizim topraklarımızda da karagöz ile hacivat güzel bir örnektir diyebiliriz. aynı şekilde, orta çağ'da avrupa'nın farklı yerlerinde hokkabazlar, saray komedyenleri veya serbest komedyenler diyebiliriz halk arasında mizahi hikayeler anlatarak eğlence sunarlardı. yani anlayacağınız üzere ilk örnekleri tiyatro ve halk hikayeciliği şeklindedir.
daha sonra, 19. yüzyıla geldiğimizde stand-up komedinin modern formlara doğru evrildiği görmekteyiz ama evrim biraz farklıdır özellikle amerika'da olmak üzere minstrel show adı verilen eğlenceler yapılırdı fakat bu eğlencelerin içeriklerine bakacak olursak gösteriler, çoğunlukla afrikalı amerikalılara yönelik ırksal klişeleri komik bir şekilde tasvir etme amacıyla siyah yüz makyajı yapan beyaz oyuncular tarafından gerçekleştiriliyordu ve şakaların hepsi ırkçılık hikayelerini kapsıyordu.
avrupa'ya bakacak olursak vaudeville (vodvil) adlı gösterileri görmekteyiz ve daha çok fransa'da başlayan bir tiyatro eğlence türüdür. içeriğine bakacak olursak içerisinde parça parça şakalar, şarkılar ve tiyatronun da olduğu ortak bir programda bir araya getirilen bir dizi ayrı, ilgisiz gösteriden oluşuyordu diyebiliriz. daha iyi anlamanızı sağlamak için moulin rouge filmini örnek gösterebiliriz çünkü filmde geçen sahne sanatları bu sanatı güzel bir şekilde betimlemektedir. vaudeville, stand-up komedinin formatı üzerinde büyük bir etki bıraktı ve birçok komedyen bu dönemde adını duyurdu.
20. yüzyıla gelindiğinde 1920'lerin sonlarında, radyo ve sinema filmleri yaygınlaşmaya başladıkça, vaudeville’in popülaritesi azalmaya başladı. ancak bu, komedyenlerin sahneden çekilmesine sebep olmadı. komedyenler, eğlence mekanlarında ve kulüplerde performanslarını sergilemeye devam etti. jack benny, milton berle ve bob hope gibi isimler, bu dönemin en önemli stand-up komedyenleri arasında yer aldı. 1950'lerde televizyonun da yaygınlaşmasıyla stand-up komedisi evlere girmeye başladı.
1950'lerin sonu ve 60'lı yıllarda, stand-up komedisi toplumsal meseleleri ele almaya ve daha cesur bir dil kullanmaya başladı. lenny bruce, o dönemin en devrimci komedyenlerinden biri olarak kabul edilir. sahneye taşıdığı konular, ırk, din, siyaset gibi o zamana kadar mizahın pek girmediği alanları içeriyordu. bruce’un cesur tarzı, günümüz stand-up komedisinin temellerini attı diyebiliriz.
1970'lere stand-up komedinin altın çağı diyebiliriz. bu dönemde, richard pryor, george carlin, joan rivers gibi komedyenler, toplumsal eleştirileri ve samimi üsluplarıyla büyük kitlelere ulaştı. televizyon programları, kablolu yayınlar ve özellikle the tonight show gibi talk showlar sayesinde stand-up komedyenleri geniş bir izleyici kitlesi kazandı.
1980'lere geliniğinde ise stand-up komedisi, televizyon ve sinema yoluyla daha da büyüdü. hbo gibi kanalların yaygınlaşmasıyla, komedyenler daha özgürce şakalarını yapma fırsatı buldu. eddie murphy, robin williams ve billy crystal gibi isimler bu dönemde parladı.
bugün 21. yüzyılda yani günümüzde, stand up komedi, özellikle de özel komedi kulübü olmak üzere, bir nevi niş bir sanat biçimine dönüştü. birçok ana akım komedyen artık tiyatro sahneleri başta olmak üzere şovlarını sergilediler. 2000'li yıllarda, sosyal medya ve youtube gibi platformların ortaya çıkışıyla stand-up komedi, dijital çağın bir parçası haline geldi. komedyenler artık kendi performanslarını çevrimiçi paylaşabiliyor ve dünya çapında izleyiciye ulaşabiliyorlardı.ayrıca netflix ve amazon prime gibi platformların orijinal stand-up şovları üretmeye başlamasıyla, stand-up komedi bir kez daha yükselişe geçti.
bu kadar bilgi arasında stand-up komedi kelimesinin nereden geldiğini göremedik dediğinizi duyar gibiyim...
bu konuya gelecek olursak; ilk terimin nasıl çıktığıyla alakalı kökenleri biraz belirsiz olmakla beraber oxford ingilizce sözlüğü, stand-up komedyeni teriminin en erken kullanımını 11 ağustos 1966’da the listener’da yayınlanan bir makaleden alıntılamaya devam ediyor. fakat stand-up komedi tuhaf bir performans sanatı biçimidir çünkü insanlarla dolu bir odada, komedyen yanlış yöne bakan tek kişidir ve ayaktadır. kim bilir belkide ismi buradan gelmektedir dimdik ayakta ve komik...