Caz Dehalarından Charles Mingus ve En Güzel Parçalarıyla Beraber Kariyerinin İlgi Çekici Noktaları

Caz tarihinde çok önemli bir yere sahip olan usta müzisyen Charles Mingus'un öğrenmesi oldukça zevkli bir kariyeri ve hayatı var. Sözlük yazarı "hazirliksizyakalandim", Mingus hakkındaki temel bilgileri anlaşılır bir şekilde anlatmış.

charles mingus caz tarihinde bir çok açıdan önemli bir yere sahiptir

1. jimmy blanton’dan sonra ortaya çıkan ilk solo bas virtüözüdür.

2. daha önce kullanılmamış yönetme teknikleri kullanan bir orkestra lideridir.

3. çok üretken bir besteci ve aranjördür. erken dönem caz teknikleriyle modern cazı başarılı bir şekilde harmanlamıştır. mingus’un müziğinde jerry roll morton ve duke ellington’dan izler bulacağınız gibi özgür cazdan da izler bulabilirsiniz. ayrıca mingus; siyahi gospel müziği, meksika halk müziği, 20. yüzyıl çağdaş müziği gibi pek çok farklı tarzdan da yararlanmaktadır.

4. melodileri akılda kalıcıdır.

charles mingus 1950’lerin sonlarına kadar tanınmış biri değildi. ancak 1940’ların ortalarından itibaren son derece yaratıcı albümler yayınlamaya başladı. 1950’lerin sonunda; daha büyük plak şirketleriyle çalışmaya başlayıncaya kadar miles davis, charlie parker ve dizzy gillispie gibi caz devleriyle çalışmıştı.

Miles Davis & Charles Mingus - Blue Moods

bir basçı olarak mingus, tarihsel açıdan birkaç nedenden ötürü önemlidir

bunlardan ikisini kariyerinin zamanlaması ve sololarının kalitesi olarak belirtebiliriz. ellington’un albümlerinde çalan jimmy blanton’un sololarını ezberleyerek bir nefeslinin kalitesinde çalabilen ilk basçılardan biri olmuştur. ilk albümleri önemlidir; çünkü soloları bu albümlerde blanton’un ötesine gidip bebop cümleleri de içermeye başlamıştır. bu soloların caz tarihi içerisinde bir yenilik teşkil etmenin ötesinde yüksek nitelikleriyle de göze çarptığı söylenebilir. mingus geniş ve yer yer perküsif bir “sound”a sahiptir.soloları güçlü olmakla birlikte dinleyicide ne çaldığından emin biri tarafından çalındığı izlenimini bırakır. sanki hiçbir nota harcanmamıştır, sololar kendi başlarına baştan sona bir kompozisyon gibi gelişmektedir.

mingus, modern cazın en maceracı kontrbas solocularından biri olsa da daha çok bir besteci, aranjör ve orkestra lideri olarak öne çıkar

müziğini, ana akım modern cazın dışında değerlendirmek gerekir. 1950’ler, 60’lar ve 70’ler için bu müzik sadece şu şekilde tanımlanır: mingus müziği. o dönemlerde mainstream (ana akım) caza art blakey’nin, horace silver’ın, miles davis ve john coltrane’ın grupları ve bu gruplarda çalan müzisyenlerin bireysel projeleri hakimdi. zaman zaman benzerlikler taşısa da mingus bu akımın tamamen dışında var olmuştur ve tam anlamıyla kendi akımını yaratmıştır. ellington gibi, mingus’un da kendi caz tarihi vardır.

mingus’un 150’nin üzerinde bestesi vardır. bunlardan bazıları tekrar düzenlenmiş ve birçok kere değişik dönemlerde tekrar kaydedilmiştir.

Charles Mingus - Fables of Faubus

mingus’un kariyerinde aynı zamanda birçok ayrı stil vardır

1. program müziği (“pithecanthropus erectus” insanın tarihi)

2. funk, blues havasını taşıyan, gospelden etkilenmiş, çığlık ve el çırpmasıyla dolu besteler (“better get it in your soul” ve “haitian fight song” gibi.)

3. üçüncü dalga müziği (third stream cazı klasik müzikle harmanlayan bir yan türdür.) (revelations, epitaph)

4. hard bop (piyanist don pullen ve tenor saksofoncu george adams’la yaptığı kayıtlar.)

5. jam session (açık sahne) (charlie parker, dizzie gillispie, bud powell ve max roach ile yaptığı tarihi massey hall konseri örneğin.)

6. özgür caz (what love’ın bazı bölümleri)

7. film müziği (shadows)

Charles Mingus - Moanin'

mingus, çeşitli çalgılamalar kullanmıştır

1. solo piyano (mingus plays piano)

2. trompet, tenor saksofon, piyano, bas ve davuldan oluşan caz beşlileri (mingus moves)

3. piyanosuz kuartetler (dannie richmond, eric dolphy ve ted curson ile birlikte.)

4. beş trompet, dört trombon, tuba, çello, obua, flüt, altı saksofon, piyano, bas ve üç davul (half-mast ınhibition ve bemoanable lady)

5. iki trompet, trombon, french horn, flüt, fagot, iki saksofon, arp, piyano, gitar, vibraharp, iki bas ve davul (revelations)

kariyeri boyunca mingus, duke ellington’dan etkiler taşımıştır

mingus’un ellington’un metodlarından faydalanmış olduğu, yaptığı ilk kayıtlardan biri olan 1946 tarihli bedspread’de rahatlıkla hissedilebilir. bu parçadaki doğaçlamaların biçimi bile ellington’un yaklaşımıyla benzerlikler taşır. mingus, duke ellington’a ithaf ettiği birkaç beste de yapmıştır. (“duke’s choice” ve “an open letter to duke” gibi.) mingus’un çalışmalarında ellington tarzında sesi kısılmış (muted) trompet ve trombon kullanımı da ortaya çıkmıştır. johnny hodges’un çalış stilini bilinçli bir şekilde müziğine dâhil etmiştir.normalde johnny hodges gibi çalmayan charlie mariano, jackie mclean ve john handy gibi saksofoncuların johnny hodges gibi çalmalarını istemiştir. mingus, birçok ellington bestesi de kaydetmiştir.

Charles Mingus - Open Letter to Duke

1940’larda mingus, stan kenton’un büyük orkestralarla (big band) yaptıkları deneylerle de ilgilenmiştir

örneğin, 1947 tarihli mingus kaydı “inspiration”da kalabalık ve “ağır” bir orkestrasyon vardır. bariton saksofon sound’unu öne çıkarmış ve parça içinde uzun tutulan pes bakır nefeslilerin tınısını duyurur. klarnet ve flüt sesleri yer yer bela bartok ve igor stravinsky gibi çağdaş klasik müzik bestecilerinde olduğu gibi orkestranın üzerine çıkmaktadır. (ne yazık ki bu parça caz meraklıları tarafından neredeyse hiç tanınmıyor. bir single 78’lik taş plak olarak küçük plak şirketi rex label tarafından çıkarıldı.) charles mingus 1949’da “story of love” adlı parçasını kaydetmiştir. (bu parça yine fentone adlı küçük bir plak şirketi tarafından kaydedildi.) latin amerikan ve bop ritimleriyle dolu çok yüksek kalitede bir büyük orkestra parçasıdır bu. stan kenton orkestrasında olduğu gibi çok tizlerde çalınan trombonlar duyabiliriz bu parçada. kayıt, mingus’un jimmy blanton’un stilinde 8’lik ve üçlemelerle çaldığı küçük bir solo nedeniyle önem taşımaktadır.

Charles Mingus - Inspiration

bu dönemde mingus, büyük orkestra kayıtlarından ziyade daha çok küçük grup kayıtlarıyla tanınmaktadır

fakat bu küçük gruplarla yaptığı kayıtlar, dönemin modern caz gruplarının jam session stilinde yaptığı icralardan farklıdır. bu kayıtlarda melodinin ünison olarak çalınma ritüelinden uzaklaşılmış, doğaçlanmış sololar ve doğaçlanmış eşliklerin melodiden önce çalınması şeklinde bir yenilik getirilmiştir. zaman zaman da melodi çalınırken diğer bir enstrüman melodiden bağımsız olarak doğaçlama yapar. dönüşümlü olarak temaların çalındığı bölümler, yazılı eşlik bölümleri ve doğaçlamaların olduğu bölümler mingus’a özgü bir sıralamayla çalınmaktadır. bu tavır, o dönem dinleyici için yeni ve farklıdır.

çok detaylı müzikal planlamalara karşın, mingus’un müziğinde bir doğallık ve esneklik duygusu hakimdir. birçok performansında mingus, var olan eşlik formüllerini reddeder ve solonun altında önceden belirlenmiş duraklamalar yazsa da performansın bir yerinde eşlik stilini değiştirirdi. soloların bazı bölümlerine sadece alkış ve çığlıkla eşlik edilirdi. davulcular ¾’lük bir vals eşliğinden çıkıp birdenbire 4/4 bir caz eşliğine geçebiliyorlardı. bazı bölümlerde ise solocu tek başına eşliksiz bırakılırdı. tempo yavaşken birdenbire çift hızla çalınmaya başlanabilirdi. bu uygulamaları yaparken mingus, jelly roll morton ve duke ellington’a özgü yaklaşımlardan esinlenmekteydi.

büyük plak şirketi columbia için mingus’un kaydettiği ilk albüm mingus ah um’du. yukarıda bahsedilen türde eşliklerin örneklendiği bir albümdür bu. fables of faubus adlı parçada eşlik stili birçok sefer ardı ardına değişmektedir. aynı albümdeki “bird calls” adlı parça, önceden yazılmış bölümlerin yanı sıra bir toplu doğaçlama bölümü de içermektedir. bu iki farklı müzikal tavıro kadar iyi ayarlanmıştır ki 1957 tarihli tijuana moods albümündeki “ysabel’s table dance”de olduğu gibi, dinleyiciler hangi bölümlerin doğaçlama hangi bölümlerin önceden yazılmış olduğunu kolay kolay ayırt edememektedirler.

Charles Mingus - Goodbye Pork Pie Hat

mingus’un bu sıra dışı yaklaşımlarının caz müziğine keskin etkileri oldu.

solocular, bop çalış stilinin dışında çalmaya itiliyordu. doğaçlamacılara daha çeşitli, daha sürprizli bir eşlik sunuyordu mingus. ve bu da bebop’tan farklı olarak, müzisyenleri daha çeşitli bir şekilde çalmaya itiyordu. mingus’un yazdığı birtakım eşlik figürleri parçalarda sık sık tekrarlanırdı. bu da dinleyicileri formdaki yerlerini bulma açısından rahatlatırdı ve müziği daha bir dinlenebilir kılardı. bu önemli bir gelişmedir çünkü normalde bebop'ta yazılı figürler, parçanın başında ve sonunda çalınırdı. bestelenmiş ve doğaçlanmış bölümlerin rahatça çalınması konusunda mingus, müzisyenleri ile son derece sanatsal bir işbirliği içindeydi. mingus’la çalan müzisyenler, kendi müzikal tercihlerini gönüllü bir şekilde feda ediyorlardı.